Ο Παναγιώτης Γεννάδιος ήταν αδελφός του Ιωάννη Γεννάδιου. Σπούδασε στη Μαθηματική Σχολή της Γενεύης και στη Γεωπονική Σχολή της Αμερικής. Πήρε δίπλωμα Φυσικών και Φυσικοϊστορικών επιστημών. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα ανέλαβε τη διεύθυνση των κτημάτων του Χρ. Ζωγράφου. Ακολούθως, διορίστηκε Καθηγητής της Φυσικής Ιστορίας σε γυμνάσια των Αθηνών (1879-1880). Από το 1880 διετέλεσε Επιθεωρητής Γεωργίας του Υπουργείου Εσωτερικών και Διευθυντής του δημοσίου Δενδροκομείου και του Γεωργικού Σχολείου Αθηνών. Το 1895 διορίστηκε επιθεωρητής της Γεωργίας στην Κύπρο και αργότερα όταν ξαναγύρισε στην Ελλάδα διορίστηκε και πάλι στο Υπουργείο Εσωτερικών.

Εξέδωσε το περιοδικό «Ελληνική Γεωργία» σε 12 τόμους (1885-1896), το «Φυτολογικόν Λεξικόν», «Περί της εν Κύπρω γεωργίας» σε 3 τόμους, «Τα προϊόντα των δρυών», «Πτηνοτροφία», τα «Γεωργικά προϊόντα», πολλές μελέτες και διατριβές και το «Report on the Agriculture of Cyprus». 

Είχε δημιουργήσει μια σημαντική προσωπική βιβλιοθήκη, την οποία δώρισε στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Ο Π. Γεννάδιος ήταν μέλος της Γαλλικής "Societe Entomologique de France" και κατά τη διάρκεια της ζωής του μελέτησε 6 νέα είδη εντόμων από την Ελλάδα, την Κύπρο και την Τουρκία (1881,1883, 1895)

Βιβλιογραφία

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 312

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 25 (1976) 546

Ήταν γιος του δάσκαλου του Γένους Γεωργίου Γενναδίου. Γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά έζησε ένα σημαντικό μέρος της ζωής του στην Αγγλία. Στο Λονδίνο εργάστηκε για κάποιο διάστημα στον εμπορικό οίκο των Αδελφών Ράλλη. Εντούτοις, ο μισελληνισμός που υπήρχε στην Αγγλία τον οδήγησε στην έκδοση του έργου «Σημειώσεις περί προσφάτων ληστρικών φόνων εν Ελλάδι» το 1870, το οποίο είχε ως συνέπεια την απομάκρυνσή του από τον οίκο. Ύστερα από συστάσεις του τότε πρεσβευτή της Αμερικής Τάκερμαν, διορίσθηκε ακόλουθος της ελληνικής πρεσβείας στην Ουάσιγκτον. Ακολούθως, υπήρξε διπλωμάτης στην Κωνσταντινούπολη και στο Λονδίνο. Με την έναρξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου, κατήρτισε «Εθνολογικόν Χάρτην της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και Ελλάδος» με εισαγωγικές παρατηρήσεις για την διασπορά των φυλών στην Ιλλυρική χερσόνησο και με στατιστικούς πίνακες. Συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στην πρόσκληση της Ελλάδας στο Συνέδριο του Βερολίνου. Εδώ ήταν βοηθητικό μέλος της αποστολής υπό τον Θ. Δηλιγιάννη και προσπάθησε σε συνεργασία με τους φιλέλληνες πολιτευτές του αγγλικού κόμματος των φιλελευθέρων, προκειμένου να συσταθεί η Ελληνική Επιτροπεία (Greek Committee) του Λονδίνου. Το 1888 ήταν πληρεξούσιος υπουργός στην Ουάσιγκτον και κατόρθωσε την ατελή εισαγωγή της σταφίδας στην Αμερική. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο πέτυχε την ελάττωση του εισαγωγικού δασμού στην Αγγλία. Εκεί του επιφυλάχθηκαν εξαιρετικές τιμές από τη βασίλισσα Βικτωρία που τον φιλοξένησε στην έπαυλη Ουίνδσορ.

Έγινε μέλος της Βασιλικής Εταιρείας της Φιλολογίας, της Society of Dilettanti (ο πρώτος μη Άγγλος που έγινε μέλος) και κηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ τριών Αγγλικών Πανεπιστημίων. Μεταξύ των έργων του τα πιο αξιόλογα είναι:

Αι των αλλοδαπών γνώμαι περί της καθ’ ημάς γλώσσης, 1902

Κρίσεις και σκέψεις περί των επιστολών του αοιδίμου Κοραή, Τεργέστη, Εκδ. Τυπογραφείον του Αυστριακού Λόϋδ, 1903

Λόγος επιτάφιος εις τον αοίδιμον Φιλέλληνα Στρατηγόν Σιρ Ριχάρδον Τσουρτς, λεχθείς εν τω Α' Νεκροταφείω των Αθηνών τη 15 Μαρτίου 1873, Αθήνα, Εκδ. Τύποις Εφημερίδος των Συζητήσεων, 1873

Λόγος Πανηγυρικός εκφωνηθείς εν τω Γενναδίω τω εις μνήμην αείδιον του Μεγάλου Διδασκάλου του Γένους Γεωργίου του Γενναδίου ανιδρυθέντι και εγκαινιασθέντι εν Αθήναις τη 23η Απριλίου 1926, Παρίσι, Εκδ. De Vaugirard, 1926

Ο Λόρδος Έλγιν και οι προ αυτού ανά την Ελλάδα και τας Αθήνας ιδίως αρχαιολογήσαντες επιδρομείς 1440-1837 : Ιστορική και αρχαιολογική πραγματεία. Αθήνα, Εκδ. Εστία, 1930

Τέλος, μετέφρασε στα αγγλικά το μυθιστόρημα «Λουκής Λάρας» του Δ. Βικέλα.

Κατόρθωσε να δημιουργήσει μια πολύτιμη βιβλιοθήκη που αποτελούνταν από πολυάριθμα αρχέτυπα, παλαίτυπα, σπάνιες εκδόσεις και ιστορικά φυλλάδια. Το 1926 δώρισε τη συλλογή του, η οποία περιελάμβανε περισσότερους από 30.000 τόμους, στην Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας.

Βιβλιογραφία

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 311

Μαυρικίου Φωτεινή Ν., Ημέρα μνήμης Ιωάννου Γ. Γενναδίου : τέσσερις ομιλίες 1996-2000, Αθήνα, Εκδ. Σύλλογος Φίλων Γενναδείου Βιβλιοθήκης, 2001

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 25 (1976) 546

Τρίχα Λύντια, Πολιτική και διακυβέρνηση : Χαρίλαος Τρικούπης - Ιωάννης Γεννάδιος : αλληλογραφία 1863 - 1894, Αθήνα, Εκδ. Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Aρχείου, 1991

Ο Γεώργιος Γεννάδιος ήταν γιος του Ανα­στάσιου ή Παπαναστάση, που γεννήθηκε στα Δολιανά, όπου υπηρέτησε ως εφημέριος. Η εχθρική αντιμετώπιση των Τούρκων στην Ήπειρο οδήγησε τον ιερέα να καταφύγει στη Σηλυβρία της Θράκης. Εδώ το 1786 γεννήθηκε ο Γεώρ­γιος. Ωστόσο, ο θάνατος του πατέρα του τον επανέφερε μαζί με τη μητέρα του στα Δολιανά, όπου είχαν την υποστήριξη των συγγενών τους. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο χωριό του κι ολοκλήρωσε τη στοιχειώδη μόρφωσή του στα Ιωάννινα. Το 1797, σε ηλικία έντεκα ετών, στάλθηκε στο θείο του Γεννάδιο, ιερομόναχο και ηγούμενο σ' ένα μοναστήρι στο Βουκουρέστι. Σπούδασε κοντά στο δάσκαλο Λάμπρο Φωτιάδη και ξεχώρισε για το θετικό πνεύμα του, την οξυδέρκεια και την επιμέλειά του. Κατόπιν, δίδαξε την ελληνική γλώσσα στο Βου­κουρέστι και το 1809 συνοδεύοντας ως παιδαγωγός τα παιδιά μιας πλούσιας οικογένειας μετακόμισε μαζί τους στη Λειψία. Έτσι, σπούδασε αρχικά στην Ιατρική Σχολή, την οποία εγκατέλειψε για τη Φιλοσοφική και το 1814 πήρε το αντίστοιχο πτυχίο. Επέστρεψε στο Βουκουρέστι κι εργάστηκε σαν οικοδιδάσκαλος. Το 1815 ο Διευθυντής της «Αυθεντικής Σχολής» Νεό­φυτος Δούκας, που είχε διαδεχτεί το Λάμπρο Φωτιάδη, τον πήρε βοηθό του. Το 1817 δίδαξε στην Ελληνική Κοινότητα της Ο­δησσού και το 1820, μετά την πρόσκλη­ση του Ηγεμόνα Αλέξαντρου Σούτσου, ξαναγύρισε στο Βουκουρέστι αναλαμβάνοντας την αναδιοργάνωση της Ελληνικής Σχολής.

Ο Γεώργιος Γεννάδιος ταύτιζε την πνευματική με την εθνική δράση. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία κι αγωνίστηκε με πάθος για την πατρίδα εμψυχώνοντας τους μαθητές του. Κατά την επανάσταση στη Μολδοβλαχία προέτρεψε με φλογερούς λόγους τους μαθητές του να εξεγερθούν :

— «Ήλθεν η ώρα ν’ αποδείξητε προς τον κόσμον, που σας κοιτάζει, και προς την Πατρίδα, ήτις ελπίζει από σας, ότι είσθε γνήσια αυτής τέκνα! 'Ηλθεν η ώρα να δείξητε την ευγνωμοσύνη σας προς την Πατρίδα, ήτις σας εγέννησε και να προσφέρετε ελάχιστον πράγμα αντί της μεγίστης ευεργεσίας, ότι σας έκαμεν Έλληνας, να προσφέρητε την ζωή σας υπέρ αυτής. Η πατρίς, αφού σας ευηργέτησε γεννήσασα υμάς Έλληνας, τώρα σας παρέχει και άλλην μεγαλυτέραν ευεργεσίαν, να πολεμήσετε και ν' αποθάνετε, ως Έλληνες, υπέρ αυτής. Αφού σας έδωκε την ζωήν, τώρα σας προτείνει την αθανασίαν. Πρόγονοι και πατέρες τριών χιλιάδων ετών, ήρωες, μάρτυρες, σοφοί, στρατηλάται, σας κοιτάζουν από τον Ουρανόν, δια να ιδούν αν θα φανήτε άξιοι αυτών και της Πατρίδος. Των Θερμο­πυλών, του Μαραθώνος, της Σαλαμίνος και των Πλαταιών αι ψυχαί σας νεύουν και σας ενθαρρύνουν. Του Ιερού Λόχου των Θηβών οι αδελφοί σας, σας φωνάζουν: «Μη μας ατιμά­σετε! Μιμηθήτε μας». Σας περιμένουν με αγκάλας ανοικτάς. Τεσσάρων αιώνων Τουρ­κοκρατίας ήρωες και μάρτυρες, η αθάνατη κλεφτουργιά, ιεράρχαι, άρχοντες, προεστοί, διδάσκαλοι, ναυτικοί σας φωνάζουν: Μάχεσθε υπέρ Πίστεως και Πατρίδος! Των παλαιών Αθηνών οι νέοι σας προσκαλούν να ορκισθήτε τον όρκον εκείνων. Γονατίσατε και ορκισθήτε!».

Οι μαθητές του συγκινημένοι ακολούθησαν το πρόσταγμά του, η Σχολή έκλεισε και κατετάγησαν στον Ιερό Λόχο. Η αποτυχία της επανάστασης τον βρήκε στην Τρανσυλβανία, όπου εκπροσωπούσε τον Υψηλάντη συγκεντρώνοντας πολεμικό υλικό και χρήματα για τον αγώνα. Οι ενέργειές του μαζί με τα γεγονότα κατέστησαν αδύνατη την επιστροφή του στο Βου­κουρέστι. Έτσι, κατέφυγε πρώτα στη Ρωσία κι έπειτα στη Γερμανία, όπου σπούδασε Θεολογία. Η εθνική τραγωδία του Ιερού Λόχου και το δράμα του ελληνισμού τον συγκλόνισαν με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει τις θεολογικές του σπουδές και μετά από ένα ταξίδι μέσα από την Ιταλία, βρέθηκε πρώτα στη Ζάκυνθο, έπειτα στην Κυπαρισσία και κατέληξε το 1824 στο Ναύπλιο, όπου ανέλαβε την οργάνωση του «Κεντρικού» Σχολείου του Άργους. Ακολούθως, συμμετείχε ένοπλα στον αγώνα του έθνους μαζί με το φιλέλληνα Φαβιέρο στην άτυχη μάχη της Καρύστου. Διεσώθηκε «ανυπόδητος, φθειριών και ηλιόκαυστος», όπως μαρτυρεί ο συμπο­λεμιστής του Παναγιώτης Σούτσος, με ψαριανό πλοίο στη Σύρο. Το 1826 βρίσκεται στο Ναύπλιο και προσπαθεί να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του και να διεγείρει τη φιλοπατρία τους καλώντας τους να προσφέρουν από το ελάχιστο υστέρημά τους για τον εθνικό αγώνα. Πέτυχε με αυτόν τον τρόπο να συγκεντρωθούν τα αναγκαία για την αγορά όπλων, πολεμοφοδίων και τροφών και να σχηματιστεί ιππικό. Η επιρροή και το κύρος του ήταν τέτοια που οι Ζαΐμης και Κολοκοτρώνης τον συμβούλευσαν ν' αναλάβει την Ανώ­τατη Αρχή, αλλά ο Γεννάδιος αρνήθηκε και κατέφυγε στην Ύδρα, τη Σύρο και την Τήνο μεταδίδοντας το επαναστατικό μήνυμα. Υπήρξε αντιπρόσωπος των Ηπειρωτών στην Εθνική Συνέλευση της Τροιζήνας, χρησιμοποιήθηκε σε εμπιστευτικές αποστολές από τον Καποδίστρια και του ανατέθηκε η κατάρτιση του Οργανισμού του Ορφανοτροφείου και του Κεντρικού Σχολείου, το οποίο αποτελούσε το ανώτερο Ελ­ληνικό Εκπαιδευτήριο.

Παράλληλα, συγκέντρωσε παλιά έντυπα, χειρόγραφα, μεμβράνες και παλιά βι­βλία που βρίσκονταν σε Μοναστήρια και τα μετέφερε στην Αθήνα ξεκινώντας πρώτος το 1832 την προσπάθεια για την ίδρυση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και του Νομισματικού Μουσείου. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες για την ίδρυση του Πανεπιστημίου, του οποίου διετέλεσε για μικρό διάστημα και Καθηγητής, ενώ στη στενή σχέση του με τους αδελφούς Ριζάρη οφείλεται η ίδρυση στην Αθήνα της «Ριζαρείου Σχολής», την οποία διεύθυνε. Πρωτοστάτησε σε κοινωφελή έργα συμβάλλοντας στην ίδρυση της «Φιλεκπαιδευτικής», «Αρχαιολογικής» και «Φυσιολογι­κής» Εταιρείας.

Αναφορικά με την πνευματική του δημιουργία πέρα από τις μεταφράσεις του σε ξένα έργα ο ίδιος έγραψε τα «Στοιχειώδης εγκυκλοπαιδεία», Μόσχα 1819-1820, «Στοιχειώδης πραγματεία περί ρεών του ανθρώπου» (μετάφραση από το Ιταλικό, Μόσχα 1819), «Πρώτη τροφή του υγειούς ανθρωπίνου νοός του Κ. Fr. Thieme» (μετάφραση από το Γερμανικό, Αίγινα 1833), Λουκιανού «Τόξαρις», Αίγινα 1830, του ίδιου «περί του μη ραδίως πιστεύειν διαβολή», Αίγινα 1830, «οι σωζόμενοι επιτάφιοι των Ελλήνων», Αίγινα 1831, Πλάτωνος «Μενέξενος» Αθήναι 1834, «Κατήχησις» Αθήναι 1839, «Ελληνικά», Αθήναι 1850 κ.ά. Ορισμένα από τα έργα του, όπως η «Ηθική Χρηστομάθεια», η «Γραμματική της Ελληνικής γλώσσης», η «Ιερά Ιστορία» ανατυπώθησαν αρκετές φορές.

Βιβλιογραφία

Αναστασιάδης Ξενοφών, Γεωργίου Γενναδίου βίος, έργα, επιστολαί, Παρίσι, 1926, μέ­ρος Α', 23

Βιζουκίδης Περικλής, Η συμβολή των Ηπειρωτών εις το έργον του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ηπειρωτικά Χρονικά 12 (1937) 5

Γεννάδιος Ιωάννης, Ο Γεώργιος Γεννάδιος «σωτήρ της όλης πατρίδος» εν Ναυπλίω το 1826: μαρτυρίαι και εκθέσεις των τότε παρευρεθέντων και των έκτοτε τα του αγώνος ιστορησάντων, Οξφόρδη 1905.

Γούδας Αναστάσιος Ν., Α., Βίοι παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, Τόμος Β': Παιδεία, Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου Μ. Π. Περίδου, 1870, 309-338

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 120 - 126

Λαζαρίδης, Κώστας Π., Ο Δάσκαλος του Γένους Γεώργιος Γεννάδιος (από τα Δολιανά), Γιάννινα, Μικρή Ζαγοριακή Βιβλιοθήκη Αριθμ. 7, 1971

Λαμπρίδης Ιωάννης, Ζαγοριακά, οις προσετέθησαν και τινά περί Ηπείρου, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου της Αυγής, 1870, 269 - 275

Λεοντσίνης Γ. , Ζητήματα νεότερης ελληνικής ιστορίας και εκπαίδευσης, Αθήνα, Εκδ. Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα, 1995, 253-272

Μέρτζιος Γεώργιος, Λόγιοι Ζαγορίσιοι επί Τουρκοκρατίας, Το Ζαγόρι μας, 129 (1988) 164, 171

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 25 (1976) 546

Παρανίκας Ματθαίος Κ., Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από Αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ.Χ.) μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ') εκατονταετηρίδος, Εν Κωνσταντινουπόλει : Εκ του Τυπογραφείου Α. Κορομηλά, 1867, 71

Σάθας Κωνσταντίνος Ν., Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασιν διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας (1453 - 1821), Εν Αθήναις, Εκ της Τυπογραφίας των Τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, 1868, 12-22

Ήταν πρωτότοκος γιος του δάσκαλου του γένους Γεώργιου Γεννάδιου, που καταγόταν από τα Δολιανά Ζαγορίου. Από νεαρή ηλικία επέδειξε έφεση στην ιστορία και τη φιλοσοφία. Σπούδασε στο Μόναχο κι έγινε Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας μέχρι το 1864, όταν παραιτήθηκε από την έδρα του για να αφιερωθεί στην πολιτική. Διετέλεσε συντά­κτης της εφημερίδας «Αθηνά» και εκδότης της εφημερίδας «Σωτηρία» μέχρι το Μάιο του 1897. Τότε σταμάτησε η έκδοσή της εξαιτίας της αρθρογραφίας, η οποία στρεφόταν εναντίον του Βασιλιά Γεώργιου.

Στα έργα του περιλαμβάνονται τα :

Σύντομος ιστορία της Ελλάδος από του έτους 146 π.Χ. μέχρι του 1862 προς χρήσιν των Αγγλικών Σχολείων,

«Η Νέα Ελλάς και η Ελλάς του 1821» που μετάφρασε στα γαλλικά ο Λ. Μενάρ και εκδόθηκε το 1897 στο Παρίσι κ.ά.

Βιβλιογραφία

Βιζουκίδης Περικλής, Η συμβολή των Ηπειρωτών εις το έργον του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ηπειρωτικά Χρονικά 12 (1937) 7

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 120

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 25 (1976) 546

Γεννήθηκε στo χωριό Γεροπλάτανος, όπου και έλαβε τη στοιχειώδη μόρφωση. Εξακολούθησε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα, ενώ παρακολούθησε και μαθήματα της Νομικής Σχολής. Υπήρξε εθνικός αγωνιστής κι εθελοντής στον πόλεμο του 1897 και το 1914 πήρε μέρος στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα. Το 1920 και το 1935 ήταν πληρεξούσιος του λαού στη Βουλή των Ελλήνων.

Διετέλεσε Σύμβουλος (1907-1954) στη Ριζάρειο Σχολή, Πρόεδρος (1910-1917) της Ηπειρωτικής Αδελφότητας της Αθήνας, ενώ κληροδότησε στη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη το αρχειακό υλικό του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα που είχε στην κατοχή του, περιο­δικά και εφημερίδες καθώς και χειρόγραφα του Κώστα Κρυστάλλη, τον οποίο ανέδειξε εκδίδοντας το 1911 τα έργα του μαζί με μια βιογραφία του.

Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες «Χρόνος των Αθηνών», «Καθημερινή» και «Ακρόπολις», ενώ εξέδωσε κι ο ίδιος στην Α­θήνα την εφημερίδα «Η Φωνή της Ηπείρου». Εδώ δημοσιεύονταν ανταποκρίσεις για τη διαβίωση των σκλαβωμένων Ηπειρωτών και τις βιαιότητες, που υφίσταντο, εξασφαλίζοντας συχνά τη συνδρομή των ελεύθερων Ελλήνων. Τα δημοσιεύματα αυτά αποτελούν ιστορική πηγή για την τουρκική κυριαρχία της περιόδου 1892-1908 αλλά και την πνευματική δραστηριότητα της Ηπείρου μέσω της παρουσίασης και προβολής ηπειρωτών λογίων και μελετών για την Ηπει­ρωτική ιστορία, λαογραφία, λογοτεχνίας κ.λ.π.

Συνέγραψε το Ηπειρωτικό Ημερολόγιο με τίτλο «Δωδώνη» (α' τόμος 1896 και β' τόμος 1899) αλλά και πεζογραφικές σελίδες, κυρίως ανώνυμα στο περιοδικό του «Δωδώνη».

Δωδώνη : Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ημερολόγιον : Έτος Πρώτον, 1896, Αθήναις : Εκδ. Κορίνη, 1895

Δωδώνη : Εικονογραφημένον Ηπειρωτικόν Ημερολόγιον : Έτος Δεύτερον, 1899, Αθήναις : Εκδ. Εστία, 1899

Βιβλιογραφία

Θεοδώρου Σάββας, Μνήμη Λογίων του Ζαγορίου του αιώνα που πέρασε, Το Ζαγόρι μας, 261 (2000) 10

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 310-311

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 13

Γεννήθηκε το 1846 στο χωριό Γρεβενίτι του Ζαγορίου. Με τη βοήθεια της οικογένειας του θείου του Χριστόφορου, Επισκόπου Απολλωνιάδας, τέλειωσε στα Ιωάννινα το Ελληνικό Σχολείο και την πρώτη τάξη της Ζωσιμαίας Σχολής. Το 1862 γράφτηκε στη Ριζάριο Σχολή και, αφού αποφοίτησε το 1867, σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Παράλληλα, εργάστηκε ως δάσκαλος των ελληνικών γραμ­μάτων στη Γαλλική Πρακτική Σχολή της Σμύρνης και συγκέντρωσε χρήματα για τις σπουδές του στο εξωτερικό. Το 1871 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Halle στη Γερμανία, από όπου πήρε δίπλωμα το 1873. Αφού έλαβε ειδίκευση στη Φιλολογία και την Παιδαγωγική, επέστρεψε στην Ελλάδα κι εργάστηκε ως Καθηγητής στις Σέρρες, στο Μοναστήρι, στις Κυδωνιές, ενδεχομένως και στην Τραπεζούντα. Το 1878 ήταν Υποδιευθυντής της Σχολής Χάλκης και από το 1879 στο Ελληνικό Λύκειο της Κωνσταντινούπολης, ενώ δίδασκε ταυτόχρονα στο Ζάπειο Παρ­θεναγωγείο και σε άλλα εκπαιδευτήρια της Πόλης. Πέθανε, από πνευμονία το 1895 στην Κωνσταντινούπολη σε ηλικία 49 ετών.

Ο θάνατός του συντάραξε τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Ο τύπος έγραψε: «...συνδυάζων εν θαυμασία αρμονία τα εις διδάσκοντα αναγκαιούντα προσόντα, θησαυρόν γνώσεων και ευρυμάθειαν μετά σπανίας μεταδοτικότητος και γοητείας περί το διδάσκειν, ο λαμπρός εκείνος χαρακτήρ, εφείλκυε την αγάπην των μα­θητών αυτού μέχρι λατρείας, αλλά και απεριόριστον το σέβας, διότι κατόρθου θαύμα τι, όπερ ολίγοι των παρ’ ημίν επιτυγχάνουσιν, είχε δηλαδή την μυστηριώδη τέχνην να εμπνέη βαθυτάτην ευλάβειαν εις τους μαθητάς, χωρίς να περιορίζη την ελευθερίαν αυτών…»

Στο έργο του περιλαμβάνονται πολύτιμες θεολογικές και φιλολογικές πραγματείες, φιλοσοφικές και αισθητικές ερμηνείες Ελλήνων κλασικών, η διατριβή του με τίτλο: «Η καθ’ Όμηρον Παλλάς Αθήνη» και μελέτες που δημοσιεύτηκαν σ' εφημερίδες, περιοδικά και ημερολόγια της Κωνσταντινούπολης.

Βιβλιογραφία

Βιζουκίδης Περικλής Κ., Βράνος Βωζάνης, Ηπειρωτικά Χρονικά (1927), 23

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 117-118

Παπαευσταθίου-Τσάγκα Μαρία, Ο λόγιος-παιδαγωγός Βράνος Βωζάνης, εκ Γρεβενιτίου, Πρακτικά Α΄ Πανελληνίου Επιστημονικού Συνεδρίου Η Λογιοσύνη του Ανατολικού Ζαγορίου (Ανατολικό Ζαγόρι 2001 Ιουν. 22-24), Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων - Φιλοσοφική Σχολή - Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας - Τομέας Φιλοσοφίας, Ιωάννινα 2002, σ. 121-146

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 25 (1976) 355

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 13

Γεννήθηκε στα Ιωάννινα, αλλά η οικογένειά του καταγόταν από το Γρεβενίτι Ζαγορίου. Σε ηλικία 6 ετών μετέβη με την οικογένειά του για ένα χρόνο στο Βουκουρέστι και το 1927 φοίτησε στο Δη­μοτικό και το Ημιγυμνάσιο στο Γρεβενήτι και ολοκλήρωσε το Γυμνάσιο στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων. Έλαβε υποτροφία από το Ίδρυμα Σταθάτου και σπούδασε στην Αθήνα, από τη γαλλική κυβέρνηση και το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών για σπουδές στην Ευρώπη και σπούδασε ελλη­νική Φιλολογία, ιστορία, αρχαιολογία, ξένες γλώσσες και φιλολογίες. Ασχολήθηκε με το βυζαντινό, το μεταβυζαντινό και το νέο ελληνισμό αλλά και με βαλκανικά και ευρύτερα θέματα. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πα­νεπιστημίου της Αθήνας, από όπου ανα­γορεύτηκε και διδάκτωρ.

Εργάστηκε σε διάφορους εκδοτι­κούς οίκους αναλαμβάνοντας την επιμέλεια των εκδόσεων και από το 1956 εντάχτηκε στο επιστημονικό προσωπικό της Ακαδημίας Αθηνών. Αρχικά, υπήρξε συντάκτης και κατόπιν Διευθυντής του Μεσαιωνικού Αρχείου, το οποίο αναδιοργάνωσε σε Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού (1966).

Η παρουσία του Βρανούση στα Γράμματα ξεκίνησε από τα μαθητικά του χρόνια. Σε ηλικία 12 χρόνων δημοσίευσε την πρώτη δημοσιογραφι­κή του ανταπόκριση στην εφημε­ρίδα «Ηπειρωτικός Αγων». Ακολούθως, ξεκίνησε μια δική του χει­ρόγραφη εφημερίδα με τον τίτλο «Μέλισσα».

Το 1944 εκλέχθηκε αντιπρόσωπος των Ιωαννίνων στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ της «κυ­βέρνησης των βουνών». Το 1985 τιμήθηκε από την Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος για την προσφορά του στα Νεοελληνικά Γράμματα και το 1986 μαζί με τον Σωτήρη Δάκαρη από το Δήμο Ιωαννιτών για την πνευματική του προσφορά στην Ήπειρο και το έθνος.

Έργα του είναι τα :

Μια έμμετρη ιστορία του Ζαγορίου, Αθή­να 1946.

Νεανικοί στίχοι του Κ. Κρυστάλλη, Αθή­να 1946.

Το συντακτικόν εις απλά μαθήματα, Αθή­να 1947.

Συμβολή στην έρευνα για τα τραγούδια του Ρήγα και των μιμητών του, Αθήνα 1948.

Ορθογραφικόν Λεξικόν, Αθήνα 1949.

Αθανάσιος Ψαλίδας, Ιωάννινα 1952.

Τα αρχαία ελληνικά των πρώτων τάξεων του Γυμνασίου, Αθήνα 1953.

Ρήγας, έρευνα, εισαγωγή και μελέτη, Αθήνα 1953.

Κρυστάλλης - Χρηστοβασίλης, Αθήνα 1954.

Μια έμμετρη ιστορία του Ζαγορίου, Αθή­να 1946.

Οι Πρόδρομοι, Αθήνα 1955.

Λεξικόν ρημάτων, Αθήνα 1955.

Νεοελληνικά Αναγνώσματα (σε συνερ. με Ν. Σφυρόερα), Αθήνα 1955.

Ρήγας Βελεστινλής, Αθήνα 1957.

Η εν Ηπείρω μονή Σωσίνου, Αθήνα 1957.

Κοραή επιστολαί προς Πρωτοψάλτην (ει­σαγωγή, σημειώσεις), Αθήνα 1959.

Ο «Πατριωτικός Ύμνος» του Ρήγα και η ελληνική «Καρμανιόλα», Αθήνα 1960.

«Πολιτικά Σοφίσματα», ανέκδοτο έργο του Αθαν. Χριστοπούλου, Αθήνα 1960.

«Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων, ανέκ­δοτο έργο του Μιχ. Περδικάρη». Αθήνα 1961.

Έκθεσις συμμετοχής εις το ΙΒ' διεθνές συνέδριον Βυζαντινών σπουδών εν Αχρίδι, Αθήνα 1961.

Χρονικά της μεσαιωνικής και τουρκοκρα­τούμενης Ηπείρου, Ιωάννινα 1962.

Τα ανέκδοτα απομνημονεύματα του Φιλι­κού Αθανασίου Ξοδίλου, Αθήνα 1962.

Ανέκδοτα απομνημονεύματα, προκηρύ­ξεις, γράμματα κ.α., Αθήνα 1964

Κώδιξ επιστολών και άλλων κειμένων, των ετών 1795-1924, Αθήνα 1964.

Ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του Ερωτόκριτου, Αθήνα 1964.

Βηλαρικά σημειώματα, Αθήνα 1964.

Το χρονικόν των Ιωαννίνων κατ' ανέκδοτον δημώδην επιτομήν, Αθήνα 1965.

Κομνηνός και Πρόκλος (στα γαλλικά), Αθήνα 1965.

Άγνωστα πατριωτικά φυλλάδια και ανέκ­δοτα κείμενα της εποχής του Ρήγα και του Κοραή, Αθήνα 1966.

Τα χειρόγραφα των Μετεώρων, Αθήνα 1967.

Ο κώδικας της αλληλογραφίας του Περαιβού, Αθήνα 1967.

Το ΙΒ' διεθνές Συνέδριον ιστορικών επι­στημών, Αθήνα 1967.

Θούρια και προκηρύξεις του εικοσιένα σ' ένα χειρόγραφο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας, Βενετία 1967.

Ανέκδοτο έργο του Ματθαίου Μυρίων, Αθήνα 1968.

Ιστορικά και τοπογραφικά του μεσαιωνι­κού κάστρου των Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1968.

Ρήγας Βελεστινλής – Φεραίος (Άπαντα), τόμοι 1-2, Αθήνα 1968-69.

Εκδόσεις και χειρόγραφα του «Σχολείου των ντελικάτων εραστών», Αθήνα 1970.

Νεοελληνικές Φιλολογικές σπουδές, Αθήνα 1971.

Τα διαδοχικά στάδια και η σημερινή κατά­σταση των νεοελληνικών Φιλολογικών σπουδών (στα γαλλικά), Αθήνα 1972.

Κείμενα και χειρόγραφα του Βηλαρά και του Ψαλίδα, Αθήνα 1973.

Τα χαράγματα του Παρθενώνος (σε συ­νεργ. με Α. Ορλάνδο), Αθήνα 1974.

Ο φάκελλος Βύρων στα αρχεία του Μέττερνιχ, Αθήνα 1974

Ιδεολογικές ζυμώσεις και συγκρούσεις στις παραμονές της Εθνεγερσίας, Αθήνα 1975.

Η κλασσική παράδοση στον σύγχρονο κόσμο, Αθήνα 1976.

«Ωδή επινίκιος των Ρώσων» ελλην. στιχούργημα του 1812, Αθήνα

Τα τυπογραφεία της Βενετίας και τα πρώ­τα ελληνικά βιβλία (στα γαλλικά), Φλωρε­ντία 1977.

Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και η πνευμα­τική ζωή την εποχή των Δραγομάνων (στα γαλλικά), Βουκουρέστι 1977

«Οι Διδαχές» οι αποδιδόμενες στον Ηγε­μόνα NEACOL (1512-1521) και το αυτό­γραφο του Έλληνα συγγραφέα του· (ή Το «ομηρικό ζήτημα» της σλαβορουμανικής Φιλολογίας βρίσκει επιτέλους τη λύση του) (στα γαλλικά), Αθήνα 1978.

Ρήγας, ένας Έλληνας πατριώτης (στα ρουμανικά), Βουκουρέστι 1980.

Η «Άνοιξη» του Βηλαρά και το ιταλικό της πρότυπο, Αθήνα 1980.

Ο μεταβυζαντινός Ελληνισμός και η Ευ­ρώπη - Χειρόγραφα, βιβλία, τυπογραφεία (στα γαλλικά), Βιέννη 1982 και (στα αγ­γλικά) Μιννεάπολη (ΗΠΑ), 1986.

Το βιβλίο τεκμήριο της εποχής του, Αθή­να 1982.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ο Κοραής, Αθήνα 1984.

Έπαινος Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1986.

Ιωάννινα, Αθήνα 1988.

Ρήγας και MARMONTEL, Αθήνα 1990.

Η σημαία το εθνόσημο και η σφραγίδα της «Ελληνικής Δημοκρατίας» του Ρήγα, Αθήνα 1990.

«Εφημερίς» το δημοσιογραφικό όργανο των συνεργατών του Ρήγα (Βιέννη 1791-1997). Έρευνα, συναγωγή, προλεγόμενα, σημειώσεις (τόμοι 5, έκδοση Ακαδημ. Αθηνών), Αθήνα 1990.

Πέρα από το πλούσιο ερευνητικό του έργο ο Λέανδρος Βρανούσης δημοσίευσε και ορισμένα ποιήματά του. Παρατίθεται ενδεικτικά το «Μάθε το δρόμο» :

Μάθε το δρόμο

Μάθε το δρόμο που τραβάει ψηλά

και μ’ όση αν έχει δύναμη περπάτα!

Στα πρώτα βήματά σου τα δειλά

φτερά θα βαλ’ η νιότη η αλαφροπάτα.

Μη σε πλανέψουν πλούτη απατηλά

κι η χιλιοπάτητη μεγάλη στράτα.

Λασπόνερα έχει η στράτα και κολλά

στη λάσπη και καρδιά και νους και νιάτα…

Πάρτε τ’ απάτητο στρατί που πάει

στις άγνωρες κορφές, στα καταράχτια,

π’ ο αϊτός πετώντας σύγνεφο τρυπάει

και πάει…Σε μαγεμένη εκεί σπηλιά

δροσόνερο δακρύζουν κάποια βράχια…

Καλότυχος αν πιεις και μια σκαλιά.

Βιβλιογραφία

Μνήμη Λέανδρου Βρανούση, Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Αθήνα, 10-11 Μαΐου 1995, Επιστημονικό Συμπόσιο Μνήμη Λέανδρου Βρανούση (Αθήνα 1995), Όμιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, Αθήνα : 1997

Λέανδρος Βρανούσης, ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο Ερευνητής επιστήμονας, ο Ηπειρολάτρης, Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων «Οι Ζωσιμάδες», Ριζάρειο Ίδρυμα, Ιωάννινα 2008

Εργολάβος Σπύρος, Δύο προσωπικότητες των ηπειρωτικών γραμμάτων : Σ. Δάκαρης και Λ. Βρανούσης. Ομιλία στην εκδήλωση του Δήμου Ιωαννιτών προς τιμήν τους στις 17-11-1986, Γιάννινα, <τυπ. Γερ. Δούβαλη – Ελευθ. Αποστόλου Ο.Ε.>, 1986, σ. 56

Εργολάβος Σπύρος, Λέανδρος Βρανούσης, ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο Ερευνητής επιστήμονας, ο Ηπειρολάτρης, Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων «Οι Ζωσιμάδες», Ριζάριο Ίδρυμα, Ιωάννινα 2008

Θεοδώρου Σάββας, Μνήμη Λογίων του Ζαγορίου του αιώνα που πέρασε, Το Ζαγόρι μας, 262 (2000) 11

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 10-12

Τσέτσης Χρήστος, Οι Ηπειρώτες, άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, Γιάννινα, Εκδ. Τυποεκδοτική Ηπείρου ΕΠΕ, 2003, 58 - 61

Γεννήθηκε στο Γούστερ της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ, αλλά καταγόταν από τη Βίτσα Ζαγορίου. Ήταν πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών, Δημοσίων και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Γούστερ. Διορίστηκε μόνιμη υπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. Υπηρέτησε σε Αμερικανικές Πρεσβείες πολλών χωρών της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ασίας. Τα τελευταία χρόνια της καριέρας της υπηρέτησε στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Αθήνα. Τη δεκαετία του 1960 επισκέφτηκε τη Βίτσα και το Ζαγόρι και γεννήθηκε μέσα της το πάθος να γνωρίσει την ιστορία της οικογένειάς της. Έτσι, άρχισε να συγκεντρώνει πληροφορίες από κάθε πηγή. Η έρευνά της διήρκεσε 3 δεκαετίες και οδήγησε σε τρία βιβλία τα οποία εξέδωσε στα αγγλικά. Το πρώτο περιλαμβάνει το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας και των συγγενών της. Το δεύτερο φέρει τον τίτλο «Ιστορία της μετανάστευσης Βιτσινών, Ζαγορισίων και γενικά του Ελληνισμού» και περιλαμβάνει 15.000 ονόματα Ελλήνων μεταναστών της περιόδου 1880 – 1910. Τέλος, εξέδωσε το «Παραμύθια και διάφορα» το 1996, προσπαθώντας να διασώσει στοιχεία του λαογραφικού θησαυρού της Βίτσας και του Ζαγοριού.

Γεννήθηκε στο χωριό Καπέσοβο του Ζαγορίου. Έλαβε τη βασική μόρφωση στο χωριό του, το Μανασή, και στην Άρτα. Ακολούθως φοίτησε στη Ριζάρειο Σχολή και στη συνέχεια στη Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Το 1852 διορίστηκε δάσκαλος στην Ελληνοεμπορική σχολή της Οδησσού. Μετά από λίγα χρόνια έγινε Διευθυντής της και παρέμεινε στη θέση αυτή με μικρά διαλείμματα μέχρι το θάνατό του.

Έργα του είναι τα:

Πούσκιν Α. «Ποιήματα», μετάφρ. πεζή, Οδησσός 1888

Πούσκιν Α. «Ευγένιος Ονέγιν» μετάφρ. Αθήνα 1891

Πρώτη πεντηκονταετηρίς της εν Οδησσώ Ελληνεμπορικής σχολής 1817 - 1867, Οδησσός 1871.

Σχέδιον Κανονισμού της εν Οδησσώ Ελληνικής Φιλανθρωπικής Εταιρείας, Οδησσός

Δοκίμιον περί του ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ελλήνων, Κατά τας πηγάς και τα δοκιμώτερα των βοηθημάτων εκπονηθέν, Τόμος Α', Οδησσός, Εκδ. Λ. Νίτσε, 1875

Δοκίμιον περί του ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ελλήνων, Κατά τας πηγάς καί τα δοκιμώτερα των βοηθημάτων εκπονηθέν, Τόμος Β', Αθήναις, Εκδ. Π. Δ. Σακελλαρίου, 1903

Άφησε πολυάριθμο και αξιόλογο ανέκδοτο έργο, όπως: «Εγχειρίδιον περί των ειδών του λόγου και της πλοκής του», «Ησίοδος και Ησιόδειος Φιλολογία», «Περί διαλέκτων», «Περί λυρικής και δραματικής ποιήσεως», «περί ιστοριογραφίας και ιστοριογράφων», «Περί του αισθήματος της φύσεως παρ' Έλλησι», «Εγχειρίδιον Λογικής» κ.λ.π. Τέλος, με­τάφρασε την «Άννα Καρένινα» του Τολστόι κ.ά.

Βιβλιογραφία

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 114-115

Λαμπρίδης Ιωάννης, Ηπειρωτικά Μελετήματα, Τεύχος Όγδοον : Ζαγοριακά, Μέρος Α, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου Αναστασίου Ν. Τρίμη, 1889, 64

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 10

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Καπέσοβο. Από τη δεκαετία του 1950 ήταν διαρκώς Πρόεδρος του χωριού. Είχε μια σημαντική βιβλιοθήκη και διάβαζε πολύ. Έκανε πολλές δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά. Διαρκής στόχος του ήταν η ανάπτυξη και πρόοδος του χωριού του και του Ζαγορίου γενικότερα. Συμμετείχε σε όλα τα συνέδρια για το Ζαγόρι και ήταν μέλος σε όλα τα Ζαγορίσια σωματεία και συνδρομητής κάθε περιοδικού και εντύπου που προερχόταν από το Ζαγόρι και την Ήπειρο. Η αγάπη του για τον τόπο του φαίνεται και από τα βιβλία του :

Ελεγχόμενη κυηγετική περιοχή Ζαγορίου, 1981

Μερικές σκέψεις για τη σωτηρία του Ζαγοριού, 1984

Ζαγορίσιος Αχός, 1987

Το χωριό μου το Καπέσοβο σε φωτογραφίες, 1992

Όσα έγιναν στο Καπέσοβο με πρόεδρο τον Ευριπίδη Μ. Βουλόδημο, 1993

Βιβλιογραφία

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 10