Καταγόταν από το Πάπιγκο Ζαγορίου. Ο πατέρας του ήταν Σχολάρχης και τον έπαιρνε μαζί του στα χωριά που υπηρετούσε. Έτσι, ο Πύρρος τελείωσε το Σχολαρχείο. Από μικρή ηλικία ξεχώρισε για την ευφυία και την κλίση του προς τα γράμματα. Πήρε το πτυχίο του δασκάλου από το Διδασκαλείο Ιωαννίνων και διορίστηκε δάσκαλος στο χωριό του. Τη θέση του αυτή αντάλλαξε αργότερα με την – επίσης εκπαιδευτικό - αδερφή του πηγαίνοντας ο ίδιος στον Αετό Θεσπρωτίας. Ακολούθως, υπηρέτησε στο Σταυράκι Ιωαννίνων και στην Ακαδημία Ιωαννίνων. Μετεκπαιδεύτηκε δύο φορές, για ένα χρόνο στη Γεωπονική στα Ιωάννινα και για δύο στα Παιδαγωγικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Μετά από διαγωνισμό έγινε Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων και υπηρέτησε στις Περιφέρειες Γρεβενών και Πρεβέζης για 15 χρόνια. Συνέβαλε στην ανέγερση διδακτηρίων, στον εμπλουτισμό των σχολείων και την ομαλή λειτουργία τους. Όταν ήταν επιθεωρητής στην Πρέβεζα, βοήθησε στην ανέγερση μνημείου για τη Δέσπω Μπότση στα Ριζά. Όταν συνταξιοδοτήθηκε, έλαβε τον τίτλο του Επίτιμου Επιθεωρητού Δημοτικής Εκπαίδευσης.

Έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού κι επέδειξε αξιοζήλευτη γενναιότητα, θάρρος και στρατηγική ικανότητα, τα οποία αναγνώρισαν οι προϊστάμενοι αξιωματικοί του. Έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και διηύθυνε λόχο ανταρτών.

Βραβεύτηκε δύο φορές από την Ακαδημία Αθηνών, τη μία για το βιβλίο του για τα νυχτερινά σχολεία και την άλλη για τη συλλογή λαϊκού υλικού.

Έγραψε πολλά βιβλία παιδικού, παιδαγωγικού και διδακτικού περιεχομένου και ήταν ο εμπνευστής του ετησίου πατριδογνωστικού αλφαβηταρίου. Δώρισε 500 αντίτυπα από βιβλία του στον Εξωραϊστικό Σύλλογο Παπίγκου.

Ανάμεσα στα βιβλία του είναι και τα :

Εισαγωγή εις την Ελληνικήν Λαογραφίαν, Ιωάννινα 1948

17 Διδακτικά παραμύθια, Αθήναι 1950

28 Διδακτικά παραμύθια, Αθήναι 1952

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Α’), Αθήναι 1952

45 Διδακτικά παραμύθια, Αθήναι 1953

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Β’), Γρεβενά 1956

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Γ’), Γρεβενά 1956

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Δ’), Κοζάνη 1957

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Ε’), Κοζάνη 1957

Μερικαί εικόνες από την Παιδαγωγικήν κίνησι Περιφέρειας Γρεβενών (τ. Στ’), Πρέβεζα 1958

Βιβλιογραφία

Στάρας Νίκος, Πύρρος Γρηγ. Στάρας. Επίτιμος Επιθεωρητής Δημ. Εκπαιδεύσεως, Το Ζαγόρι μας 155 (1991) 13

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 61 – 62

Γεννήθηκε στο Λιασκοβέτσι Ζαγορίου. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στα σχολεία του χωριού του. Κατόπιν, φοίτησε στη Ριζάρειο Σχολή Ζαγορίου από το 1852 έως το 1856. Μετά την αποφοίτησή του σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου διακρίθηκε για τη φιλομάθεια και την επιμέλειά του. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Αργυριάδη από τις Φραγκάδες και μετέφρασαν από τα γερμανικά το έργο του CNILER «Νύμφη της Μεσσήνης» και το «Πολιτικά των Ρωμαίων» του Κάππιου. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο, στάλθηκε από την ελληνική κυβέρνηση στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία, όπου φοίτησε για τέσσερα χρόνια Φιλοσοφία και Παιδαγωγικά.

Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1867 και διορίστηκε αμέσως Καθηγητής στη Ριζάρειο Σχολή. Το 1871 διορίστηκε Καθηγητής και στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο.

Υπήρξε μέλος πολλών εκπαιδευτικών συλλόγων και επιτροπών και δεν έχασε ποτέ το ενδιαφέρον του για την Ήπειρο.

Εργάστηκε με ζήλο πάνω στα θέματα της παιδαγωγικής. Δημοσίευσε πολλές μελέτες σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά της εποχής του και ιδιαίτερα στο «Ευαγγελικός Κήρυξ». Παράλληλα, έγραψε ειδικά παιδαγωγικά βιβλία για τους δασκάλους της χώρας. Κυκλοφόρησε σε δύο τόμους το «Παιδαγωγός» και έπειτα το «Παιδαγωγική», τα οποία βραβεύτηκαν από τους διαγωνισμούς του Υπουργείου Παιδείας, ενώ το πρώτο μεταφράστηκε και στα βουλγάρικα. Δημοσίευσε κι άλλα βιβλία, όπως τα «Ψυχολογία», «Λογική», «Ρωμαϊκή Ιστορία» για τους μαθητές των τάξεων του Γυμνασίου, τα οποία, επίσης, βραβεύτηκαν στους διαγωνισμούς διδακτικών βιβλίων του 1894.

Άλλα έργα του είναι τα ακόλουθα :

Εγχειρίδιον Παιδαγωγικής, Αθήναι 1875

Περί του ηθικού χαρακτήρος της κατά Πλάτωνα Παιδείας, Αθήναι 1878

Έλεγχος της τε κρίσεως και κριτών του Παιδαγωγού μου της Παιδαγωγικής Χ. Παπαδόπουλο, Αθήναι 1884

Ιστορία της Παιδαγωγικής, Αθήναι 1888

Σχολική Παιδαγωγική, Αθήναι 1888

Οικιακή Παιδαγωγική, Αθήναι 1889

Σύστημα φιλοσοφικών παιδαγωγικών μαθημάτων, Αθήναι

Παιδαγωγική περιλαμβάνουσα συνοπτικώς ιστορίαν της παιδαγωγικής, Ψυχολογίαν, Γενικήν Παιδαγωγικήν και Διδακτικήν, Αθήναι 1894

Το περί ψυχής πρόβλημα, Αθήναι 1953

Βιβλιογραφία

Λαζαρίδης Κώστας Π., Ζαγορίσιες Προσωπικότητες, Ο Παιδαγωγός Αριστείδης Σπαθάκης από το Λιασκοβέτσι – Ζαγορίου, Το Ζαγόρι μας 63 (1983) 7, 14

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 60 - 61

Γεννήθηκε στο Μικρό Πάπιγκο. Σπούδασε Νεοελληνική Φιλολογία στο τμήμα Μέσων και Νεωτέρων σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ζει στην Αθήνα όπου εργάζεται ως Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Έχει δημοσιεύσει μαζί με τους Εμμ. Παπαμιχαήλ και Ιωάν. Παπαϊωάννου το βιβλίο «Μ. Αναγνωστόπουλος. 46 ανέκδοτες επιστολές» καθώς και το «Πάπιγκο : της μνήμης & της πέτρας». Αρθρογραφεί στο περιοδικό «Το Ζαγόρι μας», όπου δημοσιεύει και ποιητικά της κείμενα όπως τα ακόλουθα :

Επιστροφή

Οι φοβερές περόνες του πόθου μου για επιστροφή

θα γίνουν στήριγμα και θα κρεμούν το σώμα μου.

Έτσι ελεύθερο το πνεύμα μου

θα ανεβαίνει ψηλά

Σε σκάλες ερειπωμένες πέτρινων σπιτιών.

Σε σοκάκια που κλαίνε σιωπηλά.

Φωνές ανθρώπων πεθαμένων.

Σε καπνοδόχους που καίει καπνός άλλης εποχής.

Σε ρωγμές σκαλιστών ταβανιών.

Προέλευση

Εγώ έρχομαι από τους Δωριείς

Από το γένος των Πελασγών και των Τυμφαίων.

Από τη δυσχείμωνη, πέρα, Δωδώνη.

Προστάτη μου έχω το Δία

Φωτοστέφανο γιαννιώτικα μπακίρια κι ασημικά.

Οι ήχοι μου είναι ρυθμοί, στα τρία

Μοιρολόγια, τραγούδια πολυφωνικά

και κλαρίνα των Χαλκιάδων.

Έρχομαι απ' την Ήπειρο, απ' τον τόπο πίσω απ' το βουνό.

Γι’ αυτό δεν ζητάω πολλά,

Δεν ζητάω τίποτα.

Αυτό μονάχα: να μ' αφήσεις να σου δώσω.

Ό,τι μάζεψα με αγάπη απ' τις πέτρες μου.

Ομορφιές που το φως μου τις πνίγει.

Χαρές και χάρες της ψυχής μου.

Να μ' αφήσεις να σου τα δώσω απλόχερα.

Χωρίς αντάλλαγμα κανένα.

Βιβλιογραφία

Σκούρτη Ελένη, Πάπιγκο : της μνήμης & της πέτρας, Ιωάννινα, Έκδ. Εφορία Καλλινείων Σχολείων Παπίγκου, Κληροδότημα Μιχαήλ Αναγνοστοπούλου, 2007

Σκούρτη Ελένη, Επιστροφή, Το Ζαγόρι μας, 268 (2000) 9

Γεννήθηκε στους Ασπραγγέλους Ζαγορίου. Αφού αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Ιωαννίνων πήγε στο Κάιρο της Αιγύπτου μέχρι το 1987, όταν επέστρεψε στην Αθήνα.

Ασχολήθηκε με την ποίηση δημοσιεύοντας ποιήματα σε ελληνικές εφημερίδες και περιοδικά του Καΐρου, όπως τα «Φως», «Κλειώ», «Κάιρο», της Αλεξάνδρειας, όπως τα «Ταχυδρόμος», «Ημέρα», «Ανατολή», και της Αθήνας, όπως η «Βραδυνή» και τα «Νεοελληνικά Γράμματα». Έγραψε βιβλίο με θέμα τη δράση και τη ζωή των Ελλήνων στο Κάιρο. Πολλά ποιήματά του μεταφράστηκαν στην Αραβική γλώσσα. Έλαβε επαίνους από διακεκριμένους Έλληνες και Αιγύπτιους κριτικούς. Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Νικόλαος τον παρασημοφόρησε για το έργο του. Για την λογοτεχνική προσφορά του το ελληνικό κράτος του απένειμε ισόβια μηνιαία σύνταξη.

Εξέδωσε τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές :

Πρώτες φλόγες, Κάιρο 1940.

Ελληνική γη, Κάιρο 1952.

Αμαρτωλοί, Κάιρο 1955.

Σκληρή πορεία, Κάιρο 1959.

Παροικιακό λεύκωμα, Κάιρο 1961.

Πυρωμένο σταυροδρόμι, Κάιρο 1977.

Εκείνα τα όνειρα, Αθήνα 1989

Παρατίθενται δύο ποιήματά του :

Καινούργια Ζωή

Στο νου μου να μη έρχεστε ξανά.

Καμμιά σας από σας πόχω γνωρίσει,

Μη μου ξυπνάτε χρόνια μακρυνά

και συννεφιάζετε την ήρεμή μου ζήση.

Όσες κι αν με ποτίσατε χαρές

στης λησμονιάς αράξαν το λιμάνι.

Δεν ήταν ατσαλένιες οι κλωστές

του έρωτά μου, που, για σας έχει πεθάνει.

(…Σα χείμαρρος, σαν αστραποβροντή,

σαν θύελα τη γη π’ αναταράζει

ήρθες Εσύ, σα θεία προσταγή,

σα στρατιά νικήτρια π’ αλλαλάζει).

Στο νου μου να έρχεστε ξανά.

Μεσ’ στην καρδιά μου θρόνιασε μια άλλη.

Και στα ματάκια της που λάμπουν ιλαρά

γνώρισα την αγάπη τη μεγάλη.

Ζωή

Ζωή θα σε ζήσω κι ας είσαι στρωμένη

με πέτρες, τριβόλους, τσουκνίδες κι αγκάθια.

Ζωή θα πατήσω την κάθε σου πέτρα

Δε με σκιάζουν οι πέτρες και τα όσα σου πάθηα.

Ζωή ειν’ ωραία κι πέτρες σου κι όλα.

Κι οι πίκρες που δίνει κι οι θλίψεις που στάζεις.

Τ’ όνομά σου και μόνο, είναι βάλσαμο θείο.

Που λύνει τα μάγια και το νου μας τραντάζεις.

Να ζεις, ν’ αναπνέεις με ήλιο και μπόρες.

Και να ρίχνεσαι, αντρίκια, στης ζωής το αλώνι.

Κι αν σκοντάψεις και πέσεις, μη δειλιάσεις ορθώσου!

Η ζωή τους αντρείους στις κορφές τους σηκώνει…

Βιβλιογραφία

Χ.σ., Σίμος Κώστας, Το Ζαγόρι μας 132 (1989) 35

Λαζαρίδης Κώστας, «Πυρωμένο Σταυροδρόμι» ποιήματα του Κώστα Σίμου, Το Ζαγόρι μας 1 (1978), 8

Τσέτσης Χρήστος, Οι Ηπειρώτες, άνθρωποι των Γραμμάτων και των Τεχνών, Γιάννινα, Εκδ. Τυποεκδοτική Ηπείρου ΕΠΕ, 2003, 388.

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 60

Γεννήθηκε στο Μονοδέντρι Ζαγορίου. Αφού αποφοίτησε από τη Ριζάρειο Σχολή σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και κατόπιν στο Βερολίνο. Εδώ εκπόνησε διδακτορική διατριβή με τίτλο «Epiroticorum liber Primus» με θέμα διάφορα γεωγραφικά και ιστορικά ζητήματα της Ηπείρου. Ακολούθως, επέστρεψε στην Ελλάδα και υπηρέτησε ως Καθηγητής στο Γυμνάσιο Πατρών, ως Τμηματάρχης στο Υπουργείο Παιδείας και από το 1868 ως Τακτικός Καθηγητής της Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας ως το θάνατό του.

Ο Σεμιτέλος έγινε ευρύτερα γνωστός από την κριτική που δέχτηκε από τον ποιητή Γ. Σουρή, ο οποίος τον κατηγόρησε με στίχους του στην εφημερίδα του «Ρωμηός» για την αποτυχία του στις φιλολογικές του εξετάσεις. Ωστόσο, ο ποιητής, όταν έμαθε για το θάνατο του διδασκάλου του αφιέρωσε τους ακόλουθους στίχους :

Με δάκρυ ραίνομε πικρό

Του Σεμιτέλου τον νεκρό.

Δέξου κι' εμένα, Δάσκαλε, να κλάψω τον νεκρό σου,

να θυμηθώ παλιά ζωή μπροστά στο φέρετρό σου.

Με το μεγάλο το Σχολειό

στον Δάσκαλό μου τον παλιό

κλίνω τα δυο μου γόνατα, θλιμμένος παραστέκω

και της σεμνής σοφίας του σεμνό τραγούδι πλέκω.

Κι αν γέλασα καμιά φορά,

τα ρήματα του Φασουλή

δεν βγαίνουνε φαρμακερά

δεν κρύβουν πάθος και χολή

Μούσες θρηνούν περίλυπες και στο δικό σου μνήμα

Κι αν του «Ρωμιού» σ’ επίκρανε περιγελάστρα ρίμα,

Μα την σοφή σου την κορφή την στεφανώνω τώρα

Τον μαθητή τον άκακο σαν άκακος συχώρα.

(Ρωμηός 19 Δεκ. 1898)

Μετά το θάνατό του γράφτηκε στην εφημερίδα «Ε­στία» : «Αρκούσιν η «Μετρική» και η «Αντιγόνη» του δια να τον αποθανατίσουν, αι δε φιλολογικαί συζητήσεις, αίτινες εν Ευρώπη διεξήχθησαν κατόπιν της σπουδαιοτάτης της «Αντιγόνης» του εκδό­σεως, τον έθεσαν εις την πρώτην τάξιν και των ξένων ακόμη φιλολόγων. Εξέθρεψε γενεάς ολοκλήρους η Λατινική γραμματική του, οι δε πρωτότυποι έμμετροι κανόνες του άφησαν εποχήν...».

Έργα του είναι τα :

Ηπειρωτικών (βιβλίον πρώτον), Βερολίνον 1854

Λατινική Γραμματική, Αθήναι 1884

Ελληνική Μετρική, Αθήναι 1886

Διορθωτικά εις Ευριπίδην, που δημοσιεύτηκαν στον 13 τόμο (1889) του Bulletin de Correspondance Hellénique,

Διορθωτικά εις Πίνδαρον και Σοφοκλέα, στα Mélanges Weil (Paris 1898),

Πινδάρου σχόλια Πατμιακά, Αθήναι

Αντιγόνη Σοφοκλέους, έκδοση της Ζωγράφειου Βιβλιοθήκης, σειράς που εκδίδονταν με την επιμέλεια του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου της Κωνσταντινούπολης, Αθήνα 1887.

Βιβλιογραφία

Βιζουκίδης Περικλής, Η συμβολή των Ηπειρωτών εις το έργον του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ηπειρωτικά Χρονικά 12 (1937) 7

Καλιτσουνάκις Ιωάννης Ε., Δημήτριος Σεμιτέλος, Ηπειρωτικόν Μνημείον 1 (1927), 341-343

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 171-172

Λαμπρίδης Ιωάννης, Ηπειρωτικά Μελετήματα, Τεύχος Όγδοον : Ζαγοριακά, Μέρος Α, Εν Αθήναις, Εκ του Τυπογραφείου Αναστασίου Ν. Τρίμη, 1889, 61 - 62

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 59 - 60

Καταγόταν από τη Λάϊστα Ζαγορίου. Ήταν μοναχός – με το όνομα Θεόκτιστος - της Ιεράς Μονής Διονυσίου Αγίου Όρους. Στο αρχείο του Γεωργίου Δ. Νούση υπάρχει το ακόλουθο ποίημα :

ΉΠΕΙΡΟΣ

Λεβεντογέννα Ήπειρος ευεργετών Πατρίδα.

Μητέρα των Ριζάρηδων, της πίστεως κρηπίδα.

Χώρα ηρώων και πιστών, οπλαρχηγών μεγάλων.

Ιεραρχών, μαρτύρων δε, σεπτών τε Διδασκάλων

του Αμπελώνος του Χριστού, οι φωτεινοί εργάτες.

Οι πρόμαχοι της Λευτεριάς, του Έθνους οι προστάτες.

Στο Σούλι, βγάζεις ήρωες, στα Γιάννενα λογάδες.

Καπέσοβο και Μέτσοβο, μεγάλους δωρητάδες.

Στο θρυλικό δε Ζάλογγο, μεγάλες ηρωίδες,

της Παρθενίας άγγελους, Χριστού θεραπαινίδες.

Συ που, πια γέμεις εκκλησιές, και θεία Μοναστήρια

Πληθών Αγίων, τάφους δε, της Παναγιάς στολίδια.

Χώρα αγίων, Ήπειρος, χώρα πιστών κι’ οσίων.

Που γέμεις τόσων ιερών, μνημείων των αγίων.

Στον κόσμον, τόσον ξακουστή, και στην Ελλάδα όλη

π’ άνδρας μεγάλους έδωκας, στο έθνος και στην πόλη.

Λεβεντογέννα Ήπειρος καμάρι των Ριζάδων

Της Παναγιάς μας η ψυχή, πατρίς των Ζωσιμάδων.

Συ πόχει το προβάδισμα, στο Έθνος και στην Πίστη,

Και τ’ Άγιος Όρος, στόλισας, με Μοναχούς τα πλήθη.

Νέφος Αγίων, π’ έδωκας και θείους υμνογράφους.

Άρχοντας κι’ Ιεροκήρυκας, οσίους και Ζωράφους.

Σεπτή Μητέρα, άκουσον, φωνήν της Παναγίας

κι’ εν μετανοία πρόσπεσον, στην χάρι της, της θείας

τι κάναν τότε οι παλαιοί, και τι, εμείς πια τώρα

οι τάλαινες κι’ ανάξιοι στη χάρι της τα δώρα.

Βιβλιογραφία

Σαχρόνης Θεόδωρος, Ήπειρος, Το Ζαγόρι μας 64 (1983) 15

Γεννήθηκε στην Κάτω Βίτσα Ζαγορίου. Παρακολούθησε το Δημοτικό Σχολείο στο χωριό της. Ακολούθως, φοίτησε και στις πρώτες τάξεις του Ημιγυμνασίου. Ξεκίνησε να γράφει ποίηση από τα μαθητικά της χρόνια.

Έχει εκδώσει τις ακόλουθες ποιητικές συλλογές :

Ορίζοντες. Τα νεανικά μου ποιήματα, Ιωάννινα 1999

Πορευόμενοι, Ιωάννινα 2000

Τριλογία, Ιωάννινα 2003

Από την τελευταία παρατίθενται τα ποιήματά της «Διακυμάνσεις» και «Το λάθος» :

Διακυμάνσεις

Πόσο κακόδιαβες οι στράτες μας!

Πόσο τρανή η θέλησή Σου!

Ποια δύναμη εδώ μας έφερε ;

Ποιος οδηγεί τα βήματά μας ;

Τρανό και ξέφρενο ξεκίνημα

κι η αλλαλαχτή θολή φουρτούνα

και η φουρτούνα, αναπόφευκτη

κι ανάπαυλα είναι η γαλήνη

κι η ζήση πνεύμα αχαλίνωτο

και η χαρά γεύση πικράδας.

Ποια δύναμη τρανή μας έφερε ;

Ποιος οδηγεί τα βήματά μας ;

Το λάθος

Ο ερχομός αλάθευτος κι ο μισεμός αλήθεια

κι οι ανεκπλήρωτοι καημοί παρηγοριά στα στήθια.

Πού πας καημέ μου αλαργηνέ στην ερημιά μονάχος ;

Τρανή αλήθεια η ζωή, μα εγώ την πήρα λάθος

Γεννήθηκε το 1870 στη Βίτσα Ζαγορίου, όπου έλαβε και τη στοιχειώδη μόρφωση. Αφού αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή της Αθήνας. Υπήρξε Σχολάρχης στον Πειραιά, Διευθυντής του Παγκύπριου Γυμνασίου, Γυμνασιάρχης σε Αλεξανδρούπολη και Σέρρες, Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη και Καθηγητής (1909-1922) στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Κατά την παραμονή του σε αυτήν υπήρξε στέλεχος του «Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινου­πόλεως». Συνέβαλε ως συνεργάτης, κριτής και εισηγητής σε φιλολογικούς και λαογραφικούς διαγωνισμούς του περιοδικού που εξέδιδε ο Σύλλογος. Παράλληλα, ανέπτυξε εθνικιστική δράση, καθώς το 1912 οργάνωσε το πρώτο συνέδριο των δασκάλων του αλύτρωτου ελληνισμού και έλαβε μέρος στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση του υπόδουλου Ελληνισμού, με αποτέλεσμα να διωχθεί και να φυλακιστεί από τους Τούρκους. Μετά από τη Μι­κρασιατική Καταστροφή εργάστηκε ως Γυμνασιάρχης στην Κέρκυρα και εκπαιδευτικός Σύμβου­λος στο Υπουργείο Παιδείας. Από το 1926 υπήρξε μέλος του Συμβουλίου της Εκκλησια­στικής Ριζαρείου Σχολής. Πέθανε το 1937 στην Αθήνα.

Από τα μαθητικά του χρόνια έγραψε το 1889 στη δημοτική γλώσσα την ποιητική συλλογή «Τα πρώτα Τραγούδια» με επιρροές από την ποίηση του Βη­λαρά και του Κρυστάλλη. Όσο φοιτούσε στη Φιλοσοφική Σχολή δημοσίευσε μετάφραση του ποιήματος του Μουσαίου «Τα καθ' Ηρώ και Λέανδρου». Για τις μεταφράσεις του ο Χρ. Σούλης, έγραψε : «Μεταφράζει απαλά και αβίαστα, το ύφος του είναι ζωντανόν και απροσποίητον και ο στίχος του ήρεμος και μελωδικός αποπνέων όλον το άρωμα του δημοτικού τραγου­διού…». Εκτός από σημαντικός δάσκαλος υπήρξε λάτρης του κλασικισμού και δημοσίευσε το 1901 μελέτη για τον Κύπριο φιλόσοφο Ζήνωνα του Καλιέα καθώς και λαογραφική διατριβή για τους μήνες του ελληνικού λαού.

Στα έργα του περιλαμβάνονται τα :

Τα πρώτα τραγούδια (εύθυμα, πόνου, αρχαία), Αθήνα 1891

Ιστορικά σημειώματα περί Ηπείρου και Βλαχίας (Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εται­ρείας της Ελλάδος τόμ. Ε') Αθ. 1897

Λείψανα της λατρείας του Λίνου και Αδώνιδος εν Ηπείρω (Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εται­ρείας της Ελλάδος τόμ. Α', Άθ. 1897)

Περί Ζήνωνος του Κιτέως και της φιλοσοφίας αυτού, (Λάρναξ-Κύπρου 1901)

Οι μήνες του ελληνικού λαού, (εφημ. «Αλήθεια» Λεμεσού Κύπρου, 1-1-1901)

Έκθεσις της κρίσεως του Β' Δραματικού αγώνος του εν Κων/λει Ελληνικολυ Φιλολικού Συλλόγου, Κωνσταντινούπολις 1911

Παλαιογραφικός Έρανος, (περιοδ. Ε.Φ. Κωνσταντινουπόλεως τ. ΛΒ') Κων/λις 1912

Περί Επαγ­γελματικής μορφώσεως των εν Τουρκία Ελλήνων διδασκάλων, (εφ. Πατρίς, Κωνσταντινούπολις 18-29/8/1912)

Το Ελληνικόν πνεύμα δια μέσου των αιώνων, Κωνσταντινούπολις 1912

Παρατηρήσεις εις το Ηπειρωτικόν γλωσσάριον του Π. Αραβαντινού, Κωνσταντινούπολις 1920

Διορθωτικά εις Ευριπίδην, Ιφιγένειαν και Μήδειαν, Κωνσταντινούπολις 1920

Περί της εν Ηπείρω, Μακεδονία και Θράκη συνθηματικής γλώσσης (Δελτίον της Λαογρα­φικής Εταιρείας τ. Ζ'), Αθ. 1923

Ζαγορισιακών θεσμίων έρευνα, (Ηπειρωτικά Χρονικά τ. Β') Ιωάννινα 1927

Η Επανάστασις Διονυσίου του Σκυλοσόφου εις Ιωάννινα (1611) και ο στηλιτευτικός λόγος Μαξίμου του Πελοποννησίου (Ηπειρω­τικά χρονικά τ. Γ'), Ιωάννινα 1928

Κατάλογος των χειρογράφων του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου (Επετηρίς Βυζαντινών σπουδών τ. Η' (1931) και τ. Θ' 1932), Αθήναι

Πώς είδε και πώς ετραγούδησεν ο λόρδος Βύρων την Ήπειρον, Φιλολογικός Νέος Κόσμος, Αθ. 1935

Παλαιογραφικά Ερανίσματα εκ Θεσσαλίας (Επετηρίς Βυζαντινών σπουδών τ. ΙΒ'), Αθ. 1936

Ηπειρωτικαί ενθυμήσεις ή χρονικά σημειώματα και επιγραφαί, Ηπειρωτικά Χρονικά τ. ΙΒ', Ιωάννινα 1937

Τοπωνυμικόν Βίτσης και Μονοδενδρίου του Ζαγορίου, Ηπειρωτικά χρονικά τ. ΙΒ', Ιωάννινα 1937

Μαξίμου του Πελοποννησίου. Απόκρισις προς τους φιλομαθείς Άρτης. Εξ Ιωαννίνων 1614 (Ηπειρωτικά χρονικά), Ιωάννινα 1937.

Μεταφρά­σεις:

Τα καθ' Ηρώ και Λέανδρον, Αθ. 1892

Εισαγωγή στο αρχαίο δράμα Αθ. 1920

Σοφοκλής, σε δημοτικούς στίχους, με προλόγους και σημειώματα ερμηνευτικά, Αθ. 1932

Ευριπίδης, σε δημοτικούς στίχους, με προλόγους…, Αθήνα 1935

Παραθέτουμε δύο ποιήματά του :

ΜΑΗΣ — ΝΕΟΤΗ

Ξυπνάτε από τον ύπνο, κορίτσια, χάραξε

Και πάρετε ταρνιά σας και κατσίκια σας

Κελάτε στα χωράφια να τα βοσκήσωμε,

Να πιάκωμε το Μάη με τον κατάψυχο,

Παιδιά κορίτσια αντάμα ν όλα μες τη δροσιά,

Στα χόρτα, στα μανούσια, στον παράδεισο,

Να φάμε και να πιούμε να τραγουδήσωμε

Να παίξωμε όλοι αντάμα ν ασυλλόγιστα,

Τα νεάτα να χαρούμε, τα παιδιακίσια μας,

Του χρόνου ποιος το ξέρει τι γράφει η μοίρα μας.

Ξυπνάτε από τόν ύπνο κορίτσια γλήγωρα.

Η ΠΕΤΡΟΠΕΡΔΙΚΑ

Μωρή γραμμένη πέρδικα, που περβατείς τα πλάγια,

Την εμμορφιά σου ζήλεψα και θέλω να σε πιάσω,

Να σε κλειδώσω στο κλωβί, το μόσκο να σε θρέψω

Να χαίρωμε τα κάλλη σου, νακούω τη λαλιά σου.

- Για φεύγα απέδω, κυνηγέ και σύρε στο καλό σου.

Δε θέλω εγώ το μόσκο σου, δε θέλω το κλωβί σου,

Δεν είμαι πάπια του νερού στα χέρια να με πιάσης,

Μον είμαι πετροπέρδικα στα μάτια δε με γλέπεις.

Βιβλιογραφία

Θεοδώρου Σάββας, Μνήμη Λογίων του Ζαγορίου του αιώνα που πέρασε, Το Ζαγόρι μας, 261 (2000) 10

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 169-171

Λαζαρίδης, Κώστας Π., Δημήτριος Μ. Σάρρος. Ο μεγάλος δάσκαλος από τη Βίτσα, Γιάννινα, Μικρή Ζαγοριακή Βιβλιοθήκη Αριθμ. 13, 1973

Νικολαΐδης Ιωάννης Ν., Δημήτριος Μ. Σάρρος, Ηπειρωτική Εστία 3 (1954), 885

Ξύδης Θεόδωρος, Δημήτριος Σάρρος (1869 – 1938), Νέα Εστία 64 (1958), 1365-1367

Σταύρου Τατιάνα, Το μνημόσυνο του Σάρρου [επιστολή], Νέα Εστία 65 (1959), 56

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 58 – 59

Χάρης Πέτρος, Το φιλολογικό μνημόσυνο τριών Ηπειρωτών λογίων, Νέα Εστία 27 (1940), 505-507

Γεννήθηκε στο Πάπιγκο περίπου το 1840 και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του εργάστηκε ως δάσκαλος στο παραδουνάβιο λιμάνι της Όρσιβα στα ΝΔ της Ρουμανίας. Στη Ρουμανία γνώρισε τον Θωμά Πασχίδη και το 1865 ίδρυσαν μαζί την πρώτη ελληνική εφημερίδα στο Βουκουρέστι, την «Ίριδα». Η συνεργασία σταμάτησε χωρίς να υπάρξει ρήξη στη σχέση των δύο αντρών και ο Σαρδέλλης συνέχισε μαζί με τα παιδιά του την έκδοσή της. Ως δημοσιογράφος ήταν αυστηρός, εμπνευσμένος και δημιουργικός, λάτρης των γραμμάτων και της ανάπτυξης του πνεύματος. Έγραφε πάντα με θάρρος και ειλικρίνεια. Ήταν ταπεινός και αρνήθηκε την παρασημοφόρησή του από την Ελληνική Κυβέρνηση για τη στάση του απέναντι στη διένεξη Ελλάδας - Ρουμανίας, απαντώντας ότι έκανε απλά το καθήκον του.

Ο Σαρδέλλης διακρινόταν από πνευματικά προσόντα και ιδιαίτερη φιλοπατρία. Μάλιστα, όταν ο φίλος του και πρωθυπουργός Μπρατιάνου του πρότεινε την έδρα της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Βουκουρεστίου με τον όρο να πολιτογραφηθεί Ρουμάνος πολίτης, εκείνος αρνήθηκε την προσφορά θεωρώντας την φοβερή προδοσία.

Σε δικές του πρωτοβουλίες οφείλεται η ανέγερση Μνημείου των Ιερολοχιτών στο Δραγατσάνι, του Μεγάρου της Ελληνικής Πρεσβείας στο Βουκουρέστι και η ίδρυση ελληνικών κοινοτήτων στη Ρουμανία. Συνέβαλε, επίσης, στην ίδρυση του Παρθεναγωγείου στην Πατρίδα του το Πάπιγκο. Η σημασία που έδινε στην παιδεία φαίνεται από όσα έγραφε το 1972 στην εφημερίδα : «…σώσωμεν εαυτούς από της αρνησιεθνίας και της καταισχύσης δια της συστάσεως Εκκλησίας, Σχολής, Παρθεναγωγείου και παντός ό,τι συντελεί εις τον σύνδεσμον και την ισχύν ημών».

Τέλος, ο ίδιος περιγράφει στα απομνημονεύματά του το γεγονός ότι είχε εμπνευστεί την ιδέα της ανασύστασης των Ολυμπιακών Αγώνων :

«…Ευρισκόμην κατά το έτος 1858 παρά το Ευαγγέλη Ζάππα ως διδάσκαλος και ιδιαίτερος αυτού Γραμματεύς. Εγνώριζεν ανάγνωσιν και γραφήν μόνον, τον εδίδασκον δε Ελληνικήν ιστορίαν προφορικώς και εθαύμαζον το εξαίσιον αντιληπτικόν και μνημονικόν αυτού.

Ημέραν τινά ανέκραξε : «Τι διάβολο αυτοί οι Έλληνες είχον κάθε χωριό και βασίλειο», εννοών την αυτοδιοίκησιν των διαφόρων της (αρχαίας) Ελλάδος πόλεων». Οι Έλληνες, καπετάν Βαγγέλη (ούτω τον εκάλουν), επραγματοποίησαν, τω είπον, ό,τι ο κόσμος σήμερον επιδιώκει και δεν το κατορθώνει, την αποκέντρωσιν δηλαδή της εξουσίας.

Όχι μόνον αι πόλεις ήσαν ελεύθερες να φρονούν ό,τι ήθελον και επί της απολύτου ταύτης ελευθερίας στηρίζονται, βοηθούμενοι δε και υπό του θαυμασίου κλίματος της Ελλάδος, ηδυνήθησαν να φθάσουν εις την εντέλειαν εκείνων, ένθα οι διαρρεύσαντες αιώνες δεν κατόρθωσαν να πλησιάσουν καν.

Εν τούτοις αν αι πόλεις είχον αυτοδιοίκησιν, είχον όμως δεσμούς δι ων συνενοούντο και συνεσκέπτοντο, είχον δηλαδή τας πανηγύρεις, το αμφικτυονικό συνέδριο, τους αγώνας κλπ.

Τω ανέπτυξα πάντα ταύτα λεπτομερώς και τότε εις μίαν στιγμήν ενθουσιασμού, εξέφρασε την ιδέαν να γίνουν και σήμερον τοιούτοι δεσμοί, διότι έλεγεν, άλλοι υπό τους τούρκους, άλλοι υπό τους εγγλέζους και άλλοι σκορπισμένοι εις όλον τον κόσμον. – Ας σχηματισθώσιν Πανελλήνιοι αγώνες, τω είπον. – Όχι, να γίνονται Ολυμπιακοί.

- Αλλ’ η Ολυμπία είναι κατεστραμμένη και σήμερον δεν υπάρχει ο Ζευς ο Ολύμπιος. – Ουχί, λέγει ο Ζάππας, επιμένων να λέγονται Ολυμπιακοί. - Αφού το θέλεις, τω είπον, ας είναι και Ολυμπιακοί.

Και τότε με παρεκάλεσε να συντάξω εν σχέδιον. Έσπευσα να εκτελέσω την επιθυμίαν του και συνέταξα τοιούτον εκ 13 άρθρων, ων το πρώτον ήτο : «οι απανταχού του κόσμου Έλληνες, να πέμπωσι κατά τετραετίαν επιτροπάς εις τα Αθήνας, ένθα θα εδρεύη διαρκής Επιτροπή, και να συσκέπτονται περί των συμφερόντων του γένους»

Βιβλιογραφία

Μυρσίνης - Μάνθος Άλκης, Ηπειρώται δημοσιογράφοι στη Ρουμανία. Θωμάς Πασχίδης , Ηπειρωτική Εστία 245 – 246 (1972) 531, 533 - 534

Παπαιωάννου Ιωάννης Γ., Το Πάπιγκο – Ένα από τα αρχαιότερα χωριά του Ζαγορίου, ³1994

Παπαιωάννου Ιωάννης Γ., Ζαχαρίας Π. Σαρδέλλης, εκ Παπίγκου Ζαγορίου. Ο εμπνευστής της ανασυστάσεως των Ολυμπιακών Αγώνων, Εισαγωγή και φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Χ. Χριστοδούλου, Πάπιγκο, Έκδ. Εφορεία Καλλινελιων Σχολείων Παπίγκου, Κληροδότημα Μιχαήλ Αναγνωστόπουλου, 2004

Σκούρτη Ελένη, Ζαχαρίας Σαρδέλλης. Ένας πατριδολάτρης δημοσιογράφος από το Πάπιγκο, Το Ζαγόρι μας 296 (2002) 5

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 58

Η οικογένεια Σαρδέλλη που καταγόταν από το Πάπιγκο ήταν οικογένεια δημοσιογράφων. Ο δεύτερος γιος του Ζαχαρία, ο Αριστοτέλης σπούδασε νομικά στην Αθήνα. Ο θάνατος του αδερφού του τον επανέφερε στη Ρουμανία για να συμπαρασταθεί στον πατέρα του. Μετά το θάνατο κι εκείνου ανέλαβε την έκδοση της εφημερίδας «Ίρις», την οποία είχε ιδρύσει ο πατέρας και είχε συνεχίσει ο αδερφός του. Ωστόσο, δεν περιορίστηκε σε αυτή. Εξέδωσε κατά καιρούς κι άλλες, όπως τις ρουμανικές «Realitatea» και «Orientul». Συνεργάστηκε και με τον Κώστα Βελέντζα στην έκδοση της «Πολιτικής και Οικονομικής Επιθεώρησης» και στην εφημερίδα «Ακρόπολις».

Ήταν φανατικός πατριδολάτρης, με επαγγελματική συνείδηση, ιδεαλιστής. Αναγκάστηκε από τη ρουμανική νομοθεσία να πολιτογραφηθεί ρουμάνος πολίτης, για να εξακολουθήσει τη σταδιοδρομία του, αλλά εξακολούθησε να υποστηρίζει τα δικαιώματα του απόδημου ελληνισμού με πάθος. Υπήρξε ενεργό μέλος του Εθνικο – αγροτικού Κόμματος του Ιουλίου Μανίου και τοποθετήθηκε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εργασίας κατά την περίοδο 1928 – 1930. Χρησιμοποίησε τη θέση του για να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στους Έλληνες εμπόρους και επαγγελματίες. Η δραστηριότητά του ενοχλούσε τους ρουμάνους και ο Αριστοτέλης Σαρδέλλης έσπευσε να τους απαντήσει με γράμμα σε ρουμανική εφημερίδα :

«Κάθε τίτλος που μου δόθηκε θέλησε να με τιμήσει για τις υπηρεσίες και την αγάπη μου προς τη ρουμανική πατρίδα, αλλά δε θα είμουν άξιος κανενός τίτλου αν έπαυα έστω και για μια στιγμή να μη θεωρώ τον εαυτό μου υπερήφανο για την ελληνική μου καταγωγή».

Η μεταπολεμική καθεστωτική μεταβολή στη Ρουμανία και η διακοπή των επικοινωνιών πιθανότατα οδήγησε στην εκτόπισή του, όπως εκτιμά ο Άλκης Μυρσίνης – Μάνθος.

Βιβλιογραφία

Μυρσίνης - Μάνθος Άλκης, Ηπειρώται δημοσιογράφοι στη Ρουμανία. Θωμάς Πασχίδης , Ηπειρωτική Εστία 245 – 246 (1972) 535 - 536

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 58