Ο Νικόλα-Νίνος. Ο πρώτος κλαριντζής του Ζαγορίου
Οι πιο παλιοί γνωστοί δεξιοτέχνες ζαγορίσιοι μουσικοί εντοπίζονται στα τέλη του 19ου και κυρίως στις αρχές του 20ου αι. Όπως σε όλη την Ήπειρο, οι κορυφαίοι ήταν αυτοί που έπαιζαν το κλαρίνο, το βασικότερο όργανο της κομπανίας, το οποίο επικράτησε έναντι παλαιότερων πνευστών μετά την είσοδό του στην Ελλάδα περί τα μέσα του 19ου αι. Ο περίφημος Νικόλα-Νίνος φαίνεται να είναι από τους πρώτους μεγάλους δεξιοτέχνες του είδους, που ασφαλώς δημιούργησε σχολή ύφους. Με πιθανή καταγωγή την Βίτσα, ο Νίνος κινήθηκε επαγγελματικά σε όλη την ενδοχώρα των Ζαγοροχωρίων, όπως επίσης και στα Γιάννενα. Παράλληλα ασκούσε και το επάγγελμα του σιδηρουργού, είχε και το αμόνι. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε την ακριβή χρονολογία γέννησής του, γνωρίζουμε πάντως πως διακρίνεται ως ξακουστός κλαριντζής ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. Έτσι μνημονεύεται στην εφημερίδα «Ήπειρος» του 1916: «Στις 17 Ιουλίου έγιναν στην Κάτω Βίτσα Ζαγορίου οι γάμοι του Γ. Τζωίδου (Ζωίδη) με την Μαρίκα Σακελλαρίου. Ήταν πράγματι μια σπάνια ομορφιά η Μαρίκα. Όταν έσερνε τον χορό τον δεκαπενταύγουστο στο μεσοχώρι τα όργανα (ο Νίνος κλαρίνο, ο Μπεκάρης λαούτο, ο Μανούσης ντέφι) έδιναν τον καλλίτερο εαυτό τους, ο κυρ Γιώργης, όρθιος ανάμεσα στα όργανα, κολλούσε χιλιάρικα, - το αρτοποιείο του στην Αλεξάνδρεια απέδιδε - και καμάρωνε την γυναίκα του...».
Ο Νίνος είχε την εποχή εκείνη την καλύτερη κομπανία, στην οποία συμμετείχε στο βιολί ο Παναγιώτης Ρούντας (Γκανάς) και αργότερα ο γιος του Δημήτρης, στο λαούτο ο τραγουδιστής Αθανάσιος Μπεκάρης και στο ντέφι ο Κώστας Χαρίσης (Μανούσης). Η κομπανία αυτή στο Ζαγόρι ήταν γνωστή με το όνομα Μπεκαραίοι ή Μπεκάρηδες. Τον Νίνο διαδέχεται ο πεθερός του Τάσου Χαλκιά, Ιωάννης Κόντος (Νούσιας) στο κλαρίνο. Η κομπανία αυτή, χωρίς τον Μπεκάρη αλλά με τον Μιχάλη Μαντζιώρα στο λαούτο και το τραγούδι, ήταν γνωστή με το όνομα Γκανάδες. Μαζί τους έπαιζε συχνά και ένα δεύτερο κλαρίνο, ο Τάκης Μπακρός από το Μονοδένδρι.
Σύμφωνα με τη Δέσποινα Μαζαράκη, ο Νίνος ήταν κουνιάδος του Νικόλα Μπατζή (1863-1940) οπότε έχουμε περίπου μια εικόνα για το πότε έζησε. Από κάτω η φωτογραφία που δημοσιεύεται στη μελέτη της: Δέσποινα Μαζαράκη, Το λαϊκό κλαρίνο, Κέδρος 1984 (1η έκδοση 1959)
Η Μαζαράκη χρονολογεί την εν λόγω φωτογραφία στη δεκαετία του 1880. Προφανώς ο Νίνος πρέπει να είναι κοντά στα είκοσί του χρόνια, ενώ οι Μπεκαραίοι και οι Γκανάδες μια γενιά πίσω από τους εικονιζόμενους στη φωτογραφία του 1923.
Μια άλλη αναφορά στον Νικόλα-Νίνο βρίσκουμε και στη μελέτη του Χρ. Σούλη «Τα ''Ρόμκα'' της Ηπείρου», Ηπειρωτικά Χρονικά τ. Δ΄ (1929), σ. 146-156: «Εις την Ήπειρον υπάρχουν και σήμερον πολλοί τοιούτοι αυτοδίδακτοι μουσικοί φημιζόμενοι ού μόνον διά την εκτέλεσιν λαϊκών μοτίβων, αλλά και διά την σύνθεσιν νέων τοιούτων και διακρινόμενοι διά το ωραίον των τραγούδι και το περιπαθές παίξιμον. Ο Φάκος από την Βελτσίσταν, ο Νίνος, ο Μπεκιάρης και ο Κλωστιάρας από το Ζαγόρι, ο Μαημάρης από τα Γιάννενα, ο Γκόλιας από τους Καλαρρύτες, θεωρούνται κάτοχοι μουσικού ταλέντου και βιρτουόζοι λαϊκοί εκ των ολίγων»
Γιώργος Κοκκώνης