ΑΝΘΡΑΚΙΤΗΣ ΜΕΘΟΔΙΟΣ (1660 - 1749)

Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης γεννήθηκε στο χωριό Καμνιά – σημερινό Ανθρακίτη - του Ανατολικού Ζαγορίου. Παρακολούθησε μαθήματα γραμματικής, φυσικής και μεταφυσικής στη σχολή Γκιούμα, όταν σχολάρχης ήταν ο Γεώργιος Σουγδουρής, και το 1697 εξακολούθησε τις σπουδές του στην Ιταλία. Στη Βενετία παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, θεολογίας και μαθηματικών. Εδώ υπηρέτησε ως εφημέριος στον Ορθόδοξο Ναό του Αγίου Γεωργίου της Βενετίας και εργάστηκε ως διορθωτής κειμένων στον εκδοτικό οίκο των Γλυκηδών. Το 1708 μετά την τύπωση του τρίτου του βιβλίου εγκατέλειψε τη Βενετία και ήρθε στην Καστοριά προσκεκλημένος από τον Γεώργιο Καστριώτη για να διδάξει στην Εκκλησιαστική του Σχολή. Σκόπευε στην πνευματική κατάρτιση των ιερέων και εξέφρασε τολμηρές θέσεις για τη χριστιανική ηθική συμπεριφορά. Άσκησε αυστηρή κριτική στη συμπεριφορά του κλήρου και επέκρινε την κατάχρηση του αφορισμού. Το 1710 αποδέχτηκε την πρόσκληση του Δημητρίου Κυρίτζη και ανέλαβε στη Σχολή Κυρίτζη τη διεύθυνση διδάσκοντας μαθηματικά και φιλοσοφία. Η σχολή απέκτησε φήμη και μαθητές από πολλά σημεία της ευρύτερης γεωγραφικής περιφέρειας, αλλά και από το Άγιο Όρος, τα Γιάννενα και το μακρινό Βουκουρέστι. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Μπαλάνος Βασιλόπουλος, Σεβαστός Λεοντιάδης, Παχώμιος, Ευγένιος Βούλγαρης.

Για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο διδάχτηκε η φιλοσοφία και τα σύγχρονα μαθηματικά κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Οι μαθητές του παρακολούθησαν μαθήματα για τη λογική και νεότερη Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία, τον Καρτέσιο (Descartes) και τον Μαλμπράνς (Malebranche). Υπήρξε ένας από τους νεωτεριστές, που επιχείρησαν να εισάγουν στην Ελλάδα τις νέες αντιλήψεις και την παιδεία της Ευρώπης. Εισήγαγε τη «μονολεκτική ψυχαγωγία», η οποία καλλιεργούσε το πνεύμα των νέων στις ορθές πράξεις. Στόχευσε στο διαφωτισμό του Γένους και δε δίστασε να ασκήσει δριμύτατη κριτική στην Εκκλησία, όταν έκρινε ότι δεν επιτελεί το ρόλο της. Επιχείρησε να συνδυάσει τη Φιλοσοφία με τη Θεολογία. Δίδαξε τις αντιλήψεις του στους μαθητές της Σιάτιστας και της Καστοριάς, αλλά και από τον άμβωνα στις εκκλησίες. Η διδασκαλία του προκάλεσε αντιδράσεις.

Ο Ιερόθεος, δάσκαλος των εγκυκλίων μαθημάτων στην Καστοριά, τον κατηγόρησε στην Ιερή Σύνοδο για οπαδό του Μολίνου, του Ισπανού θεολόγου που αρνιόνταν την αξία των αγα­θών έργων. Η Σύνοδος κάλεσε σε απολογία τον Ανθρακίτη, ο οποίος απέστειλε επιστολή και δεν ταξίδεψε ο ίδιος στην Κωνσταντινούπολη εξαιτίας της προχωρημένης ηλικίας, της ασθενούς υγείας του και της οικονομικής του ανέχειας. Έτσι, η Σύνοδος του 1721 τον καταδίκασε για «ετεροδιδασκαλία και απείθεια» σε καθαίρεση και διέταξε να καούν όλα τα συγγράμματά του. Η καταδικαστική απόφαση οδήγησε τον Ανθρακίτη στην Κωνσταντινούπολη και στην αναίρεση της διδασκαλίας του μπροστά στη Σύνοδο προκειμένου να αθωωθεί με νέα απόφαση το 1723. Εντούτοις, η απαγόρευση διδασκαλίας και το κάψιμο των βιβλίων και των χειρογράφων του τον καταρράκωσαν. Τα λόγια του διδασκάλου στους άρχοντες των Ιωαννίνων αποδίδουν την οδύνη του :

«. . . συναθροίζουν λογικάς και φυσικάς και Ευκλείδην και έτερα μαθηματικά και ανάπτουν φωτίαν εις την αυλήν της εκκλησίας εις τρία μέρη και τα έρριψαν μέσα ημέρα Κυριακή, και λαός άπειρος έξω, γεμιτζήδες, παπουτζήδες, ραφτάδες, και τα κάνουν ωσάν να ήταν Αρείου αιρέσεις ή πνευματομάχων βιβλία όπου όλος ο κόσμος τα σπουδάζει, όπου δεν έχουν να κάμουν ολότελα με την πίστιν».

Το γεγονός τον απογοήτευσε και τον οδήγησε στην Κωνσταντινούπολη όπου δίδαξε ως τα βαθιά του γεράματα. Θεωρείται πρόδρομος της νεοελληνικής αναγέννησης. Πέθανε το 1749 στη Σιά­τιστα.

Στα έργα του περιλαμβάνονται τα :

Επίσκεψις Πνευματική, Βενετία 1707

Βοσκός Λογικών προβάτων, Βενετία 1708

Θεωρίαι Χριστιανικαί και ψυχοφελείς νουθεσίαι, Βενετία 1708

Οδός μαθηματικής, (μετάφραση), 4 τόμοι, Βενετία, 1749

Λογική Ελάττων, 1953 (οι σημειώσεις του επιμελημένες από το μαθητή του Μπαλάνο Βασιλόπουλο)

 Λόγος εις τον προφήτην Ηλίαν «Κήρυγμα Προφήτη Ηλία», (χειρόγραφο).

Βιβλιογραφία

Αγγέλου Άλκης, Η δίκη του Μεθοδίου Ανθρακίτη, όπως την αφηγείται ο ίδιος, Αθήναι, Εκδ. Τυπογραφείον Μυρτίδη, 1956, 168

Αγγέλου Άλκης, Των Φώτων, Όψεις του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Νεοελληνικά Μελετήματα, Αθήνα, Εκδ. Ερμής, 2000.

Βαζιάκα Πετρούλα Χρ., Ο Ανθρακίτης Ζαγορίου και το Δημοτικό Τραγούδι, Ιωάννινα, 2006, 58 - 64

Ευστρατιάδης Σωφρόνιος, Ιερόθεος Πελοποννήσιος ο Ιβηρίτης και Μεθόδιος Ανθρακίτης ο εξ Ιωαννίνων, Ρωμανός ο Μελωδός Τόμος Α΄ (1932-1933), 257-315

Κραψίτης Βασίλης, Λόγιοι της Ηπείρου (1430-1912), Τόμος Α’, Αθήνα, 1979, 30-32

Μέρτζιος Γεώργιος, Λόγιοι Ζαγορίσιοι επί Τουρκοκρατίας, Το Ζαγόρι μας, 129 (1988) 164

Μπόμπου-Σταμάτη Βασιλική, Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης και τα Τετράδια,  Ελληνικά 45 (1995) 111-127

Παπαδόπουλος Βρετός Ανδρέας, Νεοελληνική Φιλολογία : ήτοι κατάλογος των από πτώσεως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι εγκαθιδρύσεως της εν Ελλάδι βασιλείας τυπωθέντων βιβλίων παρ' Ελλήνων εις την ομιλουμένην, ή εις την αρχαίαν ελληνικήν γλώσσαν / συντεθείς υπό Ανδρέου Παπαδοπούλου Βρετού, T. B'. Εν Αθήναις: Τύποις και αναλώμασι Λ. Δ. Βιλαρά και Β. Π. Λιούμη, 1857, 240

Παπαδόπουλος Χρυσόστομος, Μεθόδιος Ανθρακίτης, Θεολογία 4 (1926) 10-17

Σάθας Κωνσταντίνος Ν., Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασιν διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας (1453 - 1821), Εν Αθήναις, Εκ της Τυπογραφίας των Τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, 1868, 435 - 437

Τζιόβας Φρίξος, Κατάλογος Συγγραφέων Περιοχής Ζαγορίου. (Από τον Μεθόδιο Ανθρακίτη έως σήμερα), Γιάννινα, Εκδ. Το Ζαγόρι μας, 1990, 6

Τσιάλος Δ. Στέφανος, Μεθόδιος Ανθρακίτης, ο φιλοσοφών διαφόρως από τους Αριστοτελικούς, Ανθρακίτης 2000, 9

Τσιγώνη Αναστασία, Μεθόδιος Ανθρακίτης, ένας Πρόδρομος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Μαθηματική Επιθεώρηση 59 (2003) 95-105

Χατζής Δημήτρης, Το κείμενο της ομολογίας του Μεθόδιου Ανθρακίτη, Ελληνικά 17 (1962) 296-306.

Χρήστου Παναγιώτης Κ., Μεθόδιος Ανθρακίτης, Βίος – Δράσις – Ανέκδοτα έργα, Ιωάννινα, Εκδ. Ηπειρωτική Εστία, 1953

 Ψημμένος Νίκος, Η Ελληνική Φιλοσοφία από το 1453 ως το 1821, Ανθολογία Κειμένων, Αθήνα, Εκδ. Γνώση, 1989, 29, 421-455