ΠΑΠΑΡΡΟΥΣΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ (1760 - 1838)

Καταγόταν από το Μονοδέντρι Ζαγορίου. Οι Λαμπρίδης και Παρανίκας – στο έργο «Σχεδίασμα περί της εν τω ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από Αλώσεως Κωνσταντινουπόλεως (1453 μ.Χ.) μέχρι των αρχών της ενεστώσης (ΙΘ') εκατονταετηρίδος» - τον αναφέρουν ως «Διονύσιο Ιερομόναχο», ενώ ο ίδιος υπέγραφε ως Διονύσιος Ζαγορίτης ή εκ Ζαγορίου ή εξ Ιωαννίνων. Από επιστολές κι έγγραφα του Κώδικα Μονοδενδρίου αποδεικνύεται ότι το πραγματικό του επώνυμο ήταν Παπαρρούσης.

Γεννήθηκε κι έμαθε τα πρώτα γράμματα στο χωριό του κι έπειτα μετέβη στα Ιωάννινα. Υπήρξε μαθητής του Αθανασίου Ψαλίδα για τρία χρόνια και ξεχώρισε ανάμεσα σε όλους τους άλλους. Αφού τελείωσε τις σπουδές του επέστρεψε και δίδαξε στο Μονοδένδρι για δύο χρόνια. Χαρακτηρίζεται «λογιώτατος», «φιλομαθέστατος» και «πολύγλωσσος», καθώς γνώριζε γαλλικά, γερμανικά, τούρκικα, σλάβικα, ιταλικά αλλά και λατινικά. Παρακολουθούσε διαρκώς τις φυσικές επιστήμες, ενώ είχε συντάξει ανέκδοτα λεξικά, όπου κατέγραφε πολλές ηπειρωτικές λέξεις με τις σημασίες τους. Ακολούθως, προσκλήθηκε και δίδαξε στις Νεγάδες. Άφησε τη σχολή της ιδιαίτερης πατρίδας του ως μια από τις καλύτερες σχολές του Ζαγορίου. Μάλιστα, όταν ιδρύθηκε στο Μονοδένδρι η Ριζάρειος Σχολή συνέβαλε αποστέλλοντας σε αυτήν βιβλία κι άλλα αναγκαία για τη λειτουργία της. Ήταν αρχαιομαθής κι έγραψε μια πραγματεία για τη φυσική. Κάποια στιγμή η οποία δεν είναι γνωστή έγινε και διάκονος κι έπειτα πρεσβύτερος.

Το 1814 μετέβη στο Βουκουρέστι όπου έλαβε αλλά και παρέδιδε μαθήματα στην Ακαδημία Βουκουρεστίου. Ύστερα από αρκετό διάστημα μετακόμισε στην Κραϊόβα της Βλαχίας, όπου δίδαξε τα παιδιά πολλών Ελλήνων, που διέμεναν εκεί. Από το 1818 υπήρξε εφημέριος της Ορθόδοξης Κοινότητας στη Βιέννη και συντάκτης του «Λόγιου Ερμή» από το 1818 έως και το 1821 δημοσιεύοντας πολλές μελέτες του. Τέλος, μετέβη στην Τεργέστη, όπου πέθανε αφήνοντας τη βιβλιοθήκη και την περιουσία του στη Ριζάρειο Σχολή Μονοδενδρίου. Εντούτοις, η πυρπόληση της Σχολής το 1902 είχε ως αποτέλεσμα να καεί και η βιβλιοθήκη του.

Έργα του είναι :

Φυσικαί επιστήμαι. Περί των Ηφαιστείων ή περιπνόων ορέων. Μετάφρασις εκ της Φυσικής Ιστορίας του Γάλλου Βούφωνος, Λόγιος Ερμής 1818, 241-256, 278-291

Περί των εσβυσμένων ηφαιστείων, μετάφρασις εκ των του Buffon, Λόγιος Ερμής 1818, 391-404

Περί μαγνητισμού, Λόγιος Ερμής 1818, 549-557, 605-614

Βίος Μεσμέρου (του ιδρυτού της διδασκαλίας του λεγομένου ζωτικού μαγνητισμού ακμάσαντος κατά το έτος 1770) μεταφρασθείς εκ του Γερμανικού, Λόγιος Ερμής 1819, 63-72

Φυσική Ιστορία. Περί των Γιγάντων εκ των του Buffon, Λόγιος Ερμής 1819, 167-179

Φυσική. Επιστολή προς τον Δημήτριον Νίτσον Ιωαννίτην από Βιέννης, Λόγιος Ερμής 1819, 921 (αφορά στο ζωικό μαγνητισμό)

Ανέκδοτα έργα του είναι τα :

Περιήγησις εις Κίναν

Λεξικόν της Νεωτέρας Ελληνικής Γλώσσης επίτομον

Λεξικόν της Νεωτέρας Ελληνικής Γλώσσης εν παραβολή προς την αρχαίαν.

Χειρόγραφον  εις το οποίον περιέχονται δύο πραγματείαι : η πρώτη είναι «Φαρμακευτική» και ήταν μετάφραση από τη γαλλική γλώσσα και η δεύτερη αφορούσε σε γαλλικά ή αφροδισιακά πάθη «συνοψισθείσαν εκ της του Πίνδου και αυξηθείσα παρά Διονυσίου του εξ Ιωαννίνων εν έτει 1814

Βιβλιογραφία

Ευαγγελίδης Τρύφων, Η παιδεία επί Τουρκοκρατίας, Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις : Τύποις Α. Π. Χαλκιοπούλου, 1936, 176, 177

Οικονόμου Μάνθος Κ., Διονύσιος Παπαρούσης, Ηπειρωτική Εστία 2 (1953), 1035 – 1040, 1155 – 1159, 1256 - 1259

Παπαζήσης Δημήτριος, Βιογραφική συλλογή λογίων Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας (Ηπείρου – Θεσσαλίας – Μακεδονίας), Ηπειρωτική Εστία 27 (1978) 235