Τσεπέλοβο - Οικία Ράδου (σήμερα Ελένης Κέντρου-Βούρβου)

Διώροφη κατοικία. Κατοικείται μόνιμα. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο ιστορικό μνημείο (ΦΕΚ 404/Β/6-7-1965).
Τσεπέλοβο
Διακοσμημένοι χώροι

Ισόγειο: μαντζάτο. Ανώγειο: επίσημο δωμάτιο, γνωστό ως χοτζερές.

Κατάσταση τοιχογραφιών
Στο μαντζάτο του ισογείου καλή. Στον χοτζερέ, έχουν αποτοιχιστεί κάποιες από την Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, έχουν συντηρηθεί, αλλά δεν έχουν επανατοποθετηθεί. Οι υπόλοιπες εμφανίζουν αρκετές φθορές λόγω υγρασίας κ.λπ.
Περιγραφή διακόσμου

Μαντζάτο: νεοκλασικός διάκοσμος με ζωγραφιστούς κίονες και γεωμετρικά σχέδια.

Χοτζερές: διάκοσμος σε οριζόντιες ζώνες. Το ανώτερο τμήμα των τοίχων του χοτζερέ περιτρέχει διακοσμητική ζώνη εν είδει ζωφόρου με φυτικό διάκοσμο, όπου μέσα σε κυκλικά πλαίσια απεικονίζονται η Κωνσταντινούπολη, εξοχικά τοπία, πολεμικές και ειδυλλιακές σκηνές. Επίσης απεικονίζονται μοτίβα, τα οποία αποτελούν ζωγραφικές μεταφορές από αντίστοιχα μοτίβα, που κοσμούν τη Χάρτα του Ρήγα. Κάτω από την άνω ζώνη (ζωφόρο) αναπτύσσονται ορθογώνιες ζωγραφικές συνθέσεις με ροκοκό φυτικά μοτίβα. Μεταξύ των δύο ζωγραφικών ζωνών παρεμβάλλεται ξύλινο ράφι που περιτρέχει το δωμάτιο.

Στη μεσάντρα του χοτζερέ διαμορφώνεται αβαθής ημικυλινδρική κόγχη με τοξωτό υπέρθυρο. Μέσα στην κόγχη υπάρχει ειδικά διαμορφωμένο κάθισμα, ο λεγόμενος «θρόνος», όπου καθόταν ο «άρχοντας» της οικίας και δεχόταν καλεσμένους και άλλα επίσημα πρόσωπα. Στο τύμπανο του τοξωτού υπερθύρου αναπτύσσεται ζωγραφική παράσταση με τον Ναπολέοντα και την Ιωσηφίνα. Ο Ναπολέων της προσφέρει ανθισμένο κλάδο. Δικέφαλος αετός περιίπταται και είναι έτοιμος να τους στεφανώσει με δύο άνθινα στέφανα. Στο εσωράχιο του τοξωτού υπερθύρου είναι ζωγραφισμένο κόκκινο θεατρικό παραπέτασμα. Ακριβώς από πάνω, ζωγραφιστό ανοιχτό ειλητάριο φέρει την επιγραφή που αναφέραμε. Η ξύλινη οροφή κοσμείται περιμετρικά με ζωγραφιστά φυτικά μοτίβα. Στο κέντρο της τοποθετείται κυκλικός ρόδακας, ο οποίος φέρει ζωγραφιστό θυρεό με σημαίες, όπλα, μουσικά όργανα και αετό.

Επιγραφές

Εντοιχισμένη λίθινη επιγραφή στον τοίχο της πρόσοψης: «1781 ΜΑΪΟΥ 20 ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΘΗΣΑΝ ΠΑΡΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΡΩΤΟΜΑΪΣΤΟΡΟΣ».

Ζωγραφιστή επιγραφή στον τοίχο του χοτζερέ επάνω από τη μεσάντρα:

«(Του Δαιδάλους ειν’) η τέχνη στούτην την οικοδομήν.

Κ(αι η τέχνη ε)μιμήθη φύσεως την καλλονήν.

(Εύχεσθε φίλοι και) ξένοι τοις Κυρίοις μου ζωήν.

(Πλουθυγείαν) ... δόξαν πάντων αγαθών ροήν.».

Παρατηρήσεις

Η οικογένεια Ράδου είναι γνωστή κυρίως από τον Κωνσταντίνο Ράδο, ο οποίος γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο το 1785 και θεωρείται ο εμπνευστής της Φιλικής Εταιρείας. Ο πατέρας του Κωνσταντίνου είχε αναπτύξει εμπορικές δραστηριότητες στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Εκεί κατέφυγε όλη η οικογένεια μετά το 1797, χρονιά κατά την οποία ο παππούς του Κωνσταντίνου, Βασίλειος, αφού πρώτα έπεσε στη δυσμένεια του Αλή πασά, κρατήθηκε δέσμιος στα Γιάννινα όπου και πέθανε. Ο Βασίλειος Ράδος είχε διατελέσει προεστός του Ζαγορίου και είχε συνεισφέρει οικονομικά για την ιστόρηση του ναού του Αγίου Νικολάου στο Τσεπέλοβο.

Η οικία περιήλθε κατά το 19ο αιώνα στον Τσεπελοβίτη Κοντοφώτη. Στη συνέχεια αγοράστηκε από τον Αθανάσιο Κέντρο, προεστό του Τσεπελόβου.

Ο χοτζερές είναι ένα γωνιακό δωμάτιο του ορόφου, το οποίο φωτίζεται από σειρά παραθύρων που αναπτύσσονται διαδοχικά στους δύο εξωτερικούς φέροντες τοίχους. Και στην οικία Βουλιώτη στο Τσεπέλοβο υπάρχει δωμάτιο, το οποίο αποκαλείται χοτζερές. Χοτζερέ αποκαλούσαν και το επίσημο δωμάτιο στην οικία Ρέσσου στο ίδιο χωριό. Το δωμάτιο, όπως και όλη η οικία, έχει υποστεί επεμβάσεις και μετατροπές σε διάφορα χρονικά διαστήματα Ο χοτζερές διέθετε τζάκι, το οποίο κάποια στιγμή γκρεμίστηκε και στη θέση του ανοίχτηκε παράθυρο.

Οι διακοσμήσεις του χοτζερέ αποδίδονται, σύμφωνα με την παράδοση, στο Χιονιαδίτη ζωγράφο Αναστάση Μαρινά, ο οποίος εργάστηκε για τη διακόσμηση πολλών οικιών στο Τσεπέλοβο, το Σκαμνέλι και το Κουκούλι. Λέγεται μάλιστα ότι σ’ αυτό το δωμάτιο εργάστηκε έξι μήνες και χρησιμοποίησε την τεχνική «του αυγού». Στο Τσεπέλοβο διακόσμησε επίσης και τις οικίες Τζιάλα και καπετάν Χρηστάκη. Η πρώτη αποτεφρώθηκε και η δεύτερη κατέρρευσε λίγο πριν το 1960.

Υπήρχαν και άλλα δωμάτια της οικίας, τουλάχιστον στο ισόγειο, που έφεραν ζωγραφικό διάκοσμο, αλλά σήμερα η ζωγραφική επιφάνειά τους έχει επικαλυφθεί. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του μαντζάτου χρονολογείται γύρω στα 1900-1910. Ο ζωγράφος, που εργάστηκε σ’ αυτό το δωμάτιο, ήταν ο Χιονιαδίτης Νικόλαος Δ. Λιάτσης. Σύμφωνα με τον Κώστα Λαζαρίδη, ο διάκοσμος αποδίδεται σε τρεις ζωγράφους: στους Χιονιαδίτες Ν., Β. και Ι. Λιάτση.

Το ζωγραφικό διάκοσμο ανέλαβε να συντηρήσει η 6η Εφορία Νεοτέρων Μνημείων. Η ιδιοκτήτρια απαίτησε να γίνει η συντήρηση των τοιχογραφιών εντός του σπιτιού, γιατί φοβήθηκε για την τύχη τους, εάν αυτές απομακρύνονταν από την οικία. Κάποια τμήματα των τοιχογραφιών έχουν συντηρηθεί, αλλά βρίσκονται εδώ και δέκα χρόνια εντός του χοτζερέ χωρίς να έχουν επανατοποθετηθεί ακόμη στη θέση τους. Αξίζει, ωστόσο, να παραθέσουμε απόσπασμα από κείμενο του Σωτήρη Δάκαρη δημοσιευμένο το 1966, όπου γίνεται λόγος για την οικία Κέντρου. Προφανώς πρόκειται για την οικία Ράδου, σήμερα Ελένης Κέντρου-Βούρβου: «Κατ’ αρχήν δεν κατέστη εφικτή η στερέωσις των τοίχων της πλέον σημαντικής οικίας Κέντρου εν Τσεπελόβω, του ιδιοκτήτου αποποιηθέντος την επέμβασιν, διότι είχε την υποψίαν, ότι τούτο θα απετέλει αιτίαν απαλλοτριώσεως της οικίας του».

Πληροφορητές / ιδιοκτήτες
Ελένη Κέντρου-Βούρβου. Επάγγελμα: οικιακά. Τόπος μόνιμης διαμονής: Τσεπέλοβο.
Εικόνες
oikia-radou-xotzeres-1oikia-radou-xotzeres-2oikia-radou-xotzeres-3oikia-radou-xotzeres-5oikia-radou-xotzeres-6oikia-radou-xotzeres-7oikia-radou-xotzeres-8oikia-radou-xotzeres-9oikia-radou-xotzeres-10oikia-radou-xotzeres-11

Στέφανος Τσιόδουλος, Η ζωγραφική των σπιτιών του Ζαγορίου, τέλη 18ου - αρχές 20ού αιώνα. Ιστορική και πολιτισμική προσέγγιση, Ριζάριο Ίδρυμα, Αθήνα 2009