Η βιοποικιλότητα των μανιταριών στο Ζαγόρι
Οι μύκητες κατατάσσονται στους μικροοργανισμούς, δηλ. στους οργανισμούς που έχουν διαστάσεις μικρότερες από τη διακριτική ικανότητα του γυμνού ανθρώπινου ματιού (0,1 mm). Οι μύκητες αυτοί οι οποίοι σε κάποια φάση του βιολογικού τους κύκλου σχηματίζουν καρποφορίες που, ανάλογα με το είδος, μπορεί να είναι από μερικά δέκατα του χιλιοστού (μικρομύκητες), έως και πάνω από μισό μέτρο (μακρομύκητες). Οι μακροσκοπικές καρποφορίες που προέρχονται από τη διαδικασία αναπαραγωγής των μυκήτων, είναι τα γνωστά μας μανιτάρια και στην πλειονότητα τους ανήκουν στους βασιδιομύκητες και λιγότερο στους ασκομύκητες.
Μετά τη σύμβαση του Ρίο το ζήτημα της καταγραφής και προστασίας της βιοποικιλότητας των μυκήτων αποτελεί μεγάλη προτεραιότητα για πολλές χώρες της Ευρώπης. Στις περισσότερες χώρες η καταγραφή των μυκήτων έχει ξεκινήσει πριν πολλές δεκαετίες. Αυτό έχει επιτρέψει τη σύνταξη κόκκινων (red) καταλόγων με είδη που απειλούνται ή κινδυνεύουν με εξαφάνιση εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δυστυχώς στη χώρα μας είμαστε αρκετά πίσω σε αυτό τον τομέα.
Οι μύκητες θεωρούνται ως η δεύτερη πολυπληθέστερη μετά τα έντομα, ομάδα οργανισμών στη γη. Ο αριθμός των καταγεγραμμένων ειδών παγκοσμίως ανέρχεται σε 75.000, ενώ συντηρητικοί υπολογισμοί εκτιμούν πως το συνολικό μέγεθος των υπαρχόντων ειδών υπερβαίνει το 1,5 εκατομμύριο[i],[ii]. Αυτό σημαίνει ότι περίπου 95% των ειδών παραμένουν άγνωστα ακόμη. Ο αριθμός των μακρομυκήτων (αποτελείται από μύκητες με μακροσκοπικά χαρακτηριστικές ορατές σαρκώδεις καρποφορίες, τα μανιτάρια) στη γη υπολογίζεται σε 140.000[iii], όμως ίσως μόνο 10% (περίπου 14.000 είδη) είναι γνωστά και από αυτά τα 2.000 θεωρούνται αξιόλογα εδώδιμα είδη. Από όλα αυτά ο άνθρωπος κατάφερε να καλλιεργήσει για κατανάλωση σε εμπορική κλίμακα περίπου 20 είδη[iv].
Στη χώρα μας στα τέλη της 10ετίας του 90 είχαν καταγραφεί μόλις 1.200 περίπου είδη μυκήτων, τα οποία σήμερα έχουν αυξηθεί περίπου στα 3.500[1] είδη μυκήτων από τα οποία 1.800 είδη αντιπροσωπεύουν τα γνωστά μας μανιτάρια.
Το Ζαγόρι είναι μια από τις λίγες περιοχές στην Ευρώπη που διατηρεί ακόμη μεγάλη ποικιλομορφία μυκήτων λόγω του ορεινού ανάγλυφου, των ελαχίστων επιδράσεων από μεγάλες εγκαταστάσεις βιομηχανικής κλίμακας και από τις μικρές ανθρωπογενείς επεμβάσεις που έγιναν τα τελευταία χρόνια. Οι μοναδικής αξίας βιότοποι που διαθέτει το καθιστούν ως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες από μυκητολογική άποψη περιοχές στην Ελλάδα. Η βιοποικιλότητα των μυκήτων της περιοχής είναι ελάχιστα γνωστή, αν και από τα λίγα στοιχεία που υπάρχουν φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι το Ζαγόρι διαθέτει άγνωστο μυκητολογικό πλούτο σε εντελώς ανεξερεύνητες περιοχές. Οι ιδιαιτερότητες που παρουσιάζουν τα διάφορα γεωμορφολογικά και κλιματολογικά τοπία εξασφαλίζουν ποικιλία μυκοβιοτόπων που επιτρέπουν στους μύκητες να προσαρμοστούν και να αναπτύξουν μια μεγάλη ποικιλία μορφών. Εξάλλου λόγω των στενών σχέσεων που αναπτύσσουν οι ίδιοι με τα φυτά και τα ζώα, είναι αναμενόμενο να βρίσκονται σε μεγάλους αριθμούς σε περιοχές όπως το Ζαγόρι με πλούσια χλωρίδα και πανίδα και ανεξερεύνητους βιοτόπους. Ιδανικά μέρη για την ανάπτυξη των μυκήτων στην περιοχή είναι οι δασωμένες πλαγιές με πλατύφυλλα και κωνοφόρα, τα ρέματα, οι παρόχθιες ζώνες του Βοϊδομάτη, του Αώου κ.α,, οι μοναδικοί σε ομορφιά βιότοποι της Βάλια Κάλντα και τις Χαράδρες του Βίκου και του Αώου, μέχρι και τα χορταριασμένα και υγρά μέρη μέσα στα χωριά και τις αυλές των σπιτιών.
Τις βροχερές περιόδους του χρόνου εμφανίζονται πολλά είδη μανιταριών, συχνά σε μεγάλες ποσότητες με μεγάλη ποικιλία μορφών και χρωμάτων. Από αυτά λίγα είναι φαγώσιμα, χρειάζεται δε πολύ προσοχή στη συλλογή, γιατί πολλά από αυτά είναι δηλητηριώδη.
Στάθης Βασδέκης
[1] Zervakis, G, Dimou D., and Polemis Ε,. (2004). Fungal diversity and conservation in the Mediterranean area: Recent advances in the inventory of Greek macromycetes Mycologia Balcanica 1: 31–34
[i] Hawksworth DL. (1991). The fungal dimension of biodiversity, magnitude, significance, and conservation. Mycolog Res., 6,641-55.
[ii] Hawksworth, D.L. (2001). The magnitude of fungal diversity, the 1.5 million species estimate revisited. Mycolog Res 105, 1422-1432.
[iii] Wasser S.P., (2002). Medicinal mushrooms as a source of antitumor and immunomodulating polysaccharides. Appl Microb Biotec., 60,258-274.
[iv] Zervakis, G, Dimou D., and Balis C. (1998). A check list of the Greek macrofungi, including hosts and biogeographic distibution, I. Basidiomycotina. Mycotaxon 66, 273-336.