Δημογραφία
Οικιστική και Δημογραφική εξέλιξη του Ζαγορίου ως τις αρχές του 20ου αιώνα
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μια περίληψη, ακριβέστερα μια μορφή σταχυολόγησης, των τμημάτων τα οποία αναφέρονται στην οικιστική συγκρότηση και δημογραφία από το βιβλίο του Γεώργιου Παπαγεωργίου, Οικονομικοί και Κοινωνικοί Μηχανισμοί στον Ορεινό Χώρο, Ζαγόρι (μέσα 18ου – αρχές 19ου αιώνα), Εκδόσεις Ριζαρείου Σχολής, Ιωάννινα 1995
ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ
‘’..στις αρχές του 18ου αιώνα, ο ναχιγιές Ζαγορίου αποτελείται από 46 χωριά που τα γεωγραφικά τους όρια σχεδόν συμπίπτουν με τα σημερινά.
Εκτός από τις κατά καιρούς διαφοροποιήσεις στα γεωγραφικά-διοικητικά όρια του Ζαγορίου παρατηρούνται και αλλαγές στο οικιστικό δίκτυο της περιοχής με την ερήμωση και εξαφάνιση χωριών, αλλά και τη δημιουργία νέων.
Αρχικά πρέπει να επισημάνουμε ότι το οικιστικό πλέγμα του Ζαγορίου σαφώς επηρεάστηκε από τις σλαβικές επιδρομές[1], αφού γνώρισε και εγκαταστάσεις σλάβικων φύλων, όπως φαίνεται από τα πολυάριθμα σλαβικά τοπωνύμια που είναι, ακόμη και σήμερα, διάσπαρτα στην περιοχή...
Αρκετούς αιώνες αργότερα έχουμε μετακίνηση και μόνιμη εγκατάσταση Βλάχων στο ανατολικό τμήμα του Ζαγορίου αποκαλούμενο, γι' αυτό το λόγο, και Βλαχοζάγορο.
Η μετανάστευση αυτή που τοποθετείται στον 13ο αιώνα πρέπει να θεωρηθεί ως και η τελευταία στην περιοχή, αφού το Ζαγόρι έμεινε ανέπαφο από τη μεγάλη αλβανική κάθοδο που πραγματοποιήθηκε έναν αιώνα αργότερα στο μεγαλύτερο τμήμα του Ελλαδικού χώρου...
Οι τοπικές επιδρομές των Τούρκων και ορισμένων αλβανικών φύλων στην περιοχή, προς τα τέλη του 14ου αιώνα, εντάσσονται σε άλλα πλαίσια και αντιμετωπίζονται, ως ένα σημείο, με νέες οχυρώσεις στα ευάλωτα σημεία της ΝΔ πλευράς του Ζαγορίου. Βρισκόμαστε στην εποχή, όπου χτίζονται νέα καστέλλια στα χωριά Δοβρά, Κάτω Σουδενά και Αρτσίστα...
Οι σημαντικές όμως μεταβολές στο οικιστικό δίκτυο του Ζαγορίου πραγματοποιούνται κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Στο διάστημα αυτό προγενέστεροι μικροί οικισμοί διαλύονται και ενσωματώνονται σε μεγαλύτερους, κάτοικοι μεταναστεύουν τμηματικά ή ομαδικά και δημιουργούν συνοικίες σε άλλα χωριά, ενώ παράλληλα εμφανίζονται νέοι οικισμοί κυρίως στο κεντρικό Ζαγόρι.[2]’’
Οι σημαντικότερες αλλαγές στο οικιστικό δίκτυο του Ζαγορίου, μέχρι αυτό να αποκτήσει την τελική του μορφή περίπου στα μέσα του 18ου αιώνα ήταν οι εξής:
Δυτικό Ζαγόρι
Σχετικά με το Δυτικό Ζαγόρι υπάρχουν αναφορές για πλήθος συνοικισμών οι οποίοι σταδιακά εγκαταλείφθηκαν ή απορροφήθηκαν. Ενδεικτικά, γύρω από το Πάπιγκο αναφέρεται, κατά την οθωμανική κατάκτηση, η ύπαρξη των συνοικιών: Αγία Κυριακή, Λιασκοβέτς, Κλινοβόν, Τούρναβος, Μεγάλη Τσονδίλα, Νιφίτσα, Οστανίτσα, Πογδορά Λαψίστι και Καλύβια. Όλες οι παραπάνω συνοικίες ερήμωσαν στα μέσα περίπου του 16ου αιώνα.
Κεντρικό Ζαγόρι
Στην περιοχή του Κεντρικού Ζαγορίου παρατηρούνται οι πιο πολλές και σημαντικές οικιστικές μεταβολές. Από τον Λαμπρίδη γίνεται αναφορά σε 40 χωριά, μικρά ή μεγάλα, τα οποία εγκαταλείφθηκαν στα μέσα περίπου του 17ου αιώνα. Η ακριβής ημερομηνία διάλυσης των οικισμών αλλά κυρίως τα ακριβή αίτια που την προκάλεσαν παραμένουν στις περισσότερες των περιπτώσεων άγνωστα.
Ανατολικό Ζαγόρι
Οι μεταβολές στο οικιστικό δίκτυο του Ανατολικού Ζαγορίου είναι αισθητά λιγότερες από τα υπόλοιπα τμήματα. Και σε αυτή την περίπτωση τις περισσότερες φορές παραμένουν άγνωστα τα αίτια διάλυσης των οικισμών καθώς και η ακριβής χρονολογία.